نقد و بررسی فیلم Priscilla | هشتمین فیلم سینمایی سوفیا کاپولا

همه ما فرانسیس فورد کاپولا را با آثار ماندگاری مثل پدرخوانده می‌شناسیم. اما هدیه او به سینما، تنها محدود به فیلم‌های ماندگارش نبوده و دخترش، سوفیا کاپولا، یکی از بهترین فیلمسازان زن جهان محسوب می‌شود.

سوفیا کاپولا در هشتمین فیلم خود در مقام کارگردانی به سراغ اقتباسی از کتاب «الویس و من» به نویسندگی مشترک پریسیلا پریسلی (همسر الویس پریسلی مشهور) و ساندرا هارمون رفته و سعی داشته به زندگی این زوج پر سر و صدای دهه ۶۰ و ۷۰ آمریکا ورود کند.

اولین حضور سوفیا کاپولا روی پرده جادویی سینما، بدون آنکه خودش آگاه باشد در یک سالگی و در فیلم جاودانه Godfather 1972 رقم خورد! پس از آن، کاپولا در چندین فیلم به کارگردانی پدرش، فرانسیس فورد کاپولا، از جمله The Outsiders , Rumble Fish , The Cotton Club , Peggy Sue Got  Married  در نقش‌هایی کوتاه روبه‌روی دوربین قرار گرفت. این رویه ادامه داشت تا اینکه فرانسیس فورد کاپولا از دخترش در نقش مهم «مری کورلئونه» در فیلم The Godfather Part III استفاده کرد. نقش آفرینی سوفیا کاپولا در آن فیلم به شدت مورد انتقاد منتقدان و حتی تماشاچیان قرار گرفت. (البته کلا از قسمت سوم پدرخوانده استقبال گرمی صورت نپذیرفت.) به این ترتیب پرونده بازیگری سوفیا کاپولا در ۲۱ سالگی برای همیشه بسته شد.

پس از گذشت چند سال و با کمرنگ شدن خاطرات شکست او در بازیگری، سوفیا کاپولا نخستین فیلم سینمایی خود را با بودجه اندک ۶ میلیون دلاری در سال ۱۹۹۹ تحت عنوان The Virgin Suicides (خودکشی باکره‌ها) کارگردانی کرد و بدین ترتیب فعالیت خود را به عنوان یکی از کارگردانان زن هالیوود آغاز کرد.

فیلم «خودکشی باکره‌ها» با نقش آفرینی کریستن دانست، درباره پنج خواهر نوجوان (۱۳ تا ۱۷ ساله) بود که در یک خانواده بسته، به شدت مقرراتی و مذهبی آمریکایی زندگی می‌کردند. فیلم به خوبی موفق شد به روابط پیچیده بین کاراکتر‌هایش بپردازد و فشار روی این دختران را به شکلی تاثیرگذار به تصویر بکشد. این فیلم با استقبال خوبی چه از جانب مردم و چه از جانب منتقدان روبه‌رو شد و باعث شد نام سوفیا کاپولا به عنوان یک فیلمساز زن جوان در سینمای مستقل هالیوود مطرح شود.

دومین فیلم سوفیا کاپولا، مشهورترین فیلم او محسوب می‌شود. فیلم Lost in Translation (گمشده در ترجمه) با نقش آفرینی اسکارلت جوهانسون و بیل موری در سال ۲۰۰۳ اکران شد و یکی از بهترین آثار سال و یکی از محبوب‌ترین عاشقانه‌-درام‌های هزاره جدید لقب گرفت. یک بازیگر آمریکایی (باب) برای ضبط یک فیلم تبلیغاتی عازم توکیو می‌شود و در نهایت با شارلوت ملاقات می‌کند که توسط شوهر عکاسش رها شده است. این دو به تدریج با یکدیگر دوستی آغاز می‌کنند. نکته جالب «گمشده در ترجمه» این است که مانند سایر فیلم‌های کاپولا با بودجه اندک ۴ میلیون دلاری ساخته شد و با فروش ۱۲۰ میلیون دلاری به پرفروش‌ترین فیلم او تبدیل شد. اما موفقیت‌های فیلم به همینجا خلاصه نمی‌شود. «گمشده در ترجمه» در اسکار نامزد ۴ بخش (بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش اصلی مرد، بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه اورجینال) شد که برای اولین بار در تاریخ جوایز اسکار بود که یک زن نامزد بهترین کارگردانی می‌شد!

«گمشده در ترجمه» توجه استودیو‌های بزرگ هالیوودی را به سوفیا کاپولا جلب کرد. به همین سبب گام سوم او در عرصه فیلمسازی، تا حدی تبدیل به یک فیلم استودیویی و تجاری به نام Marie Antoinette 2006 (ماری آنتوانت) شد. کاپولا در «ماری آنتوانت» نتوانست به اثر خودش روح دهد و جدا از اینکه این فیلم، در زمینه تاریخی تقریبا هیچ قدم مثبتی بر نداشت؛ در زمینه خلق درام و روابط بین کاراکتر‌ها هم توفیقی پیدا نکرد و واضحا کاپولا در این فیلم اسیر زرق و برق استودیویی شد و به جز طراحی صحنه، طراحی لباس و نقش آفرینی خوب «کریستن دانست»، این اثر تبدیل به یک اثر متوسط رو‌به‌پایین شد.

اما در سال ۲۰۱۰ کاپولا برای همیشه با فیلم‌های تجاری خداحافظی کرد و دوباره به همان سینمای مستقل بازگشت. فیلم Somewhere (یک جایی) با بودجه ۷ میلیون دلاری، داستان یک ستاره هالیوود (با نقش آفرینی استیون درف) را روایت می‌کند که درگیر روزمرگی مطلق است و بیشتر از اینکه انسان باشد؛ یک ربات محسوب می‌شود. کاپولا به خوبی در این فیلم به عمق کاراکتر‌هایش ورود پیدا می‌کند و ال فنینگ ۱۱ ساله را به سینمای هالیوود معرفی می‌کند.

در سال ۲۰۱۳ سوفیا کاپولا همکاری‌اش را با کمپانی A24 آغاز می‌کند. فیلم The Bling Ring (حلقه بلینگ) با نقش آفرینی «اما واتسون» و با بودجه ۸ میلیون دلاری اولین بار در جشنواره کن نمایش داده شد. «حلقه بلینگ» براساس داستانی واقعی است؛ درباره گروهی از دانش‌آموزان دبیرستانی است که به خانه‌های افراد مشهور دستبرد می‌زنند و میلیون‌ها دلار لباس، کفش و جواهرات از آنها سرقت می‌کنند. «حلقه بلینگ» را علیرغم اینکه نمی‌توان فیلم کاملی در نظر گرفت؛ به دلیل داستان جذابش و کارگردانی درخشان، می‌توان یک فیلم تینیجری پرنشاط و خوب دانست.

سوفیا کاپولا در سال ۲۰۱۷ یکی از بهترین و پیچیده‌ترین فیلم‌های خود را با نقش آفرینی «کالین فارل»، «کریستن دانست»، «نیکول کیدمن» و «ال فنینگ» ساخت. فیلم The Beguiled (فریب خورده) در طول جنگ داخلی رقم می‌خورد. جایی که جان مک برنی، سربازی از قبیله دشمن، به یک مدرسه شبانه روزی دخترانه پناه می برد. با حضور او موجی از حسادت و هوس در میان خانم‌ها برمی‌خیزد. سوفیا کاپولا در «فریب خورده» به همگان یاد می‌دهد که چگونه یک کارگردان زن، می‌تواند فیلمی درباره جنسیت بسازد بدون اینکه فیلمش ذره‌ای شعاری یا تبلیغاتی شود. ارزش این کار وقتی بیشتر دیده می‌شود که نگاهی به بازیگران فیلم می‌اندازیم. جایی که کاپولا با در اختیار داشتن چنین ستارگانی به سادگی می‌توانست از آنها به عنوان بلندگو‌های تبلیغاتی فیلمش برای شعار دادن استفاده کند؛ اما او به راستی یک فیلمساز است؛ نه یک کارگردان سفارشی!

سپس در سال ۲۰۲۰ و در زمان فراگیری ویروس منحوس کرونا، فیلم On the Rocks (نوشیدنی با یخ) با نقش آفرینی بیل موری و رشیده جونز منتشر شد. این فیلم که حال‌و‌هوایی مشابه با آثار وودی آلن دارد؛ درباره یک زن به نام لورا است. زنی که پیش از اینکه نویسنده باشد؛ مادر دو فرزند و همسر است. «نوشیدنی با یخ» با شخصیت پردازی و نقش‌آفرینی‌های قدرتمندش، به خوبی روابط بین پدر-دختر و یک زوج را نمایش می‌دهد و به مفاهیم خیانت، ظنّ و سوء ظنّ می‌پردازد.

اکنون که نگاهی به گذشته سوفیا کاپولا و ۷ فیلم پیشینش انداختیم می‌توانیم بدون اضافه‌گویی به نقد و بررسی کامل فیلم «پریسیلا» بپردازیم:

فیلم «پریسیلا»» با همکاری دو کمپانی Apartment Pictures و A24 با بودجه‌ای ۲۰ میلیون دلاری، در ژانر بیوگرافی، درام و عاشقانه مانند سایر فیلم‌های سوفیا کاپولا، در یکی از جشنواره‌های معتبر جهانی، جشنواره ونیز، به نمایش درآمد و در ۲ بخش بهترین فیلم و بهترین بازیگر نقش اول زن نامزد شد.

داستان فیلم در مورد دختری جوان به نام پریسیلا بولیو است که یک ملاقات تصادفی با الویس پریسلی، سوپر استار سبک راک اند رول، زندگی او را دگرگون می‌کند.

فیلم ابتدا با تیتراژی آغاز می‌شود که به صورت بریده بریده، سعی دارد یک نمای کلی از شخصیت پریسیلا به مخاطب ارائه کند. اولین مواجهه ما با پریسیلا، یک دختر ظاهرا جذاب و زیباست که تنها زیبایی ظاهری و جنسی‌اش در معرض دید ما قرار می‌گیرد. این تصمیم سوفیا کاپولا، تصمیم هوشمندانه‌ای بوده زیرا در طول فیلم غالبا جنبه جنسی و ظاهری پریسیلا بود که توجه الویس را به خود جلب می‌کرد. البته این موضوع یکی از مضامین فیلم هم بود که سرچشمه‌اش از تفکر و رفتار غلط پریسیلا بود.

وارد سال ۱۹۵۹ می‌شویم. (زمانی که الویس در آلمان مشغول خدمت سربازی است.) با کاراکتر پریسیلا [بولیو] آشنا می‌شویم. دختری کم سنّ و سال، زیبا و درونگرا با خانواده‌ای نظامی و سختگیر. سپس اولین مواجهه پریسیلا و الویس شکل می‌گیرد.

یکی از نقاط قوت «پریسیلا» بدون هیچ شکی نقش آفرینی خوب «کیلی اسپینی» است. بازیگر ۲۵ ساله آمریکایی که در اولین محک جدی خودش خوش درخشیده است. در کل سوفیا کاپولا استاد بازی گرفتن از بازیگران این چنینی است. کیلی اسپینی به خوبی توانسته یک شخصیت باورپذیر از پریسیلا ارائه دهد. در همان دقایق ابتدایی –با کمک گریم و میک‌آپ خیلی خوب- او می‌تواند به خوبی خجالتی بودن و ذکاوت دخترانه‌اش را به تصویر بکشد. بدون شک اسپینی می‌تواند آینده درخشانی در سینمای هالیوود داشته باشد.

از طرفی دیگر زوج کیلی اسپینی در این فیلم، بازیگر نوظهوری به نام «جیکوب الوردی» است که در سال ۲۰۲۳ با نقش آفرینی در نقش «الویس» در همین فیلم و ایفای نقش در فیلم مریض Saltburn حسابی سر‌و‌صدا کرد. اما اگر بخواهم از فضای رسانه‌ای دور شوم و نقش آفرینی او را در بحث سینما مورد قضاوت قرار دهم او چندان بازیگر خوبی هم نیست! کافی است دو فیلمی که ذکر کردم را دیده باشید. آن وقت است که متوجه می‌شوید نقش آفرینی او در هر دو فیلم بسیار مشابه است! (با اینکه در این فیلم در حال ایفای نقش سوپر استار خاصی به نام «الویس پرسلی» است!) برای مثال نقش آفرینی او در سکانس سینما، ضعیف است. در مجموع نقش آفرینی او در این فیلم در جاهایی خوب و قابل قبول است و در جا‌هایی هم ضعیف و غیرقابل قبول! اما از نظر جسمانی و ظاهری، الوردی شباهت فراوانی به الویس دارد. خصوصا در پرده پایانی فیلم، گویا الویس پرسلی باری دیگر در دنیا ظاهر شده است! بنابراین اگر بخواهم مقایسه‌ای بین الویسِ الوردی در این فیلم با الویسِ آستین باتلر در فیلم Elvis داشته باشم باید بگویم که در نقش آفرینی باتلر بهتر ظاهر شد؛ ولی به دلیل قد و قامت خوب، اِلوردی، ماکت بسیار بهتری برای الویس محسوب می‌شود.

سوفیا کاپولا در این فیلم تصمیمات هوشمندانه‌ای می‌گیرد. قصد او از ساخت فیلم «پرسیلا» از طرفی ورود به زندگی الویس و پرسیلا در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی بوده و از طرفی هم قصد داشته مصائب زندگی با یک سلبریتی را (در کنار مزایایش) نمایش دهد. او به طرز قابل قبولی موفق به انجام این کار می‌شود. دلیل ابتدایی آن شخصیت پردازی و نقش آفرینی خوب نقش اصلی است که پیش‌تر درباره آن صحبت کردم. دلیل بعدی به فیلمنامه خوبِ «پریسیلا» مربوط می‌شود که مثل همیشه، خود سوفیا کاپولا نوشتنش را برعهده داشته است. در «پریسیلا»، کاپولا به هیچ وجه قصد تخریب الویس را ندارد. او به درستی سعی دارد تنهایی پریسیلا و ناهمگونی این زوج را به تصویر بکشد و به یک نتیجه درستی برسد. «فردی که با یک سلبریتی ازدواج می‌کند؛ تا حدّ زیادی خودش را از دست می‌دهد و تبدیل به یکی از دارایی‌های آن سلبریتی می‌شود.» این مضمون را حتی در دوربین کاپولا هم می‌توان دید و نکته‌ای است که هم در فُرم و هم در محتوا دیده می‌شود. الویس در واقعیت ۱۸۲ سانتی‌متر قد داشته و پریسیلا هم ۱۶۳ سانتی‌متر. بنابراین تفاوت قدی ۱۹ سانتی‌متری بین این دو نفر وجود داشته است. اما کاپولا برای این فیلم، دست روی جیکوب الوردی ۱۹۶ سانتی‌متری و کیلی اسپینی ۱۵۲ سانتی‌متری گذاشته است! یعنی ۴۴ سانتی‌متر تفاوت قدی! این موضوع به خوبی در طول فیلم حس تضاد را در بیننده بر می‌انگیزد.

همچنین کاپولا در این فیلم با صبر و حوصله رابطه بین الویس و پریسیلا را می‌سازد. فراز و فرود‌های این رابطه به شکلی کامل پرداخته شده و خصوصا در پرده اول و دوم، قابل تحسین است. اما در پرده سوم و پس از بچه‌دار شدن، فیلم عجله می‌کند و همین مورد باعث می‌شود تصمیمات نهایی فیلم برخلاف تصمیمات ماقبل آن، برای بیننده باور پذیر نباشد و تا حدی سوال برانگیز هم باشد. مستقل شدن پریسیلا، در طول فیلم، به دلیل نشانه‌های زیادی که از ابتدا برای بیننده قرار داده شده قابل درک است، اما تصمیمی نیست که بیننده را کاملا همراه کند و پایان بندی فیلم می‌توانست به مراتب بهتر باشد.

تصمیم هوشمندانه دیگر کاپولا در این فیلم، به اندازه بودنِ الویسِ آن است. شاید برخی از افراد دوست داشتند که فیلم، الویس بیشتری را نمایش دهد و بیشتر به کار و موفقیت او در خوانندگی بپردازد. اما کاپولا به درستی این کار را نمی‌کند و فعالیت‌های کاری الویس را در حد یک سایه، در فیلم نگه می‌دارد. کاپولا در این فیلم قصد دارد به پریسیلا بپردازد. او قصد دارد به درون زندگی شخصی الویس وارد شده و روابط این زوج را در موقعیت‌های مختلف به تصویر بکشد. کاپولا به خوبی می‌داند که بیننده‌ها با الویس پرسلی به قدر کافی آشنا هستند و الویس، شخصیت محبوبی نزد مردم محسوب می‌شود. البته این بدان معنا نیست که تمامی ایده‌های کاپولا به ثمر نشسته است. برای مثال فیلم بر روی قضیه قرص، خیلی مانور می‌دهد اما به ثمر نمی‌رسد.

فیلم «پریسیلا» در بخش‌های فرعی و مکمل هم عملکرد خوب و قابل دفاعی دارد. گریم و میک-آپ فیلم بسیار خوب است. میک-آپ به خوبی می‌تواند از کیلی اسپینی یک پریسیلا ۱۵ ساله بسازد و او را تا ۲۸ سالگی نمایش دهد. همچنین میک-آپ جیکوب الوردی خصوصا در اواخر فیلم دیدنی است و خود الویس است. جای تعجب دارد که چگونه چنین میک-آپی حتی نامزد جوایز اسکار و بفتا هم نشده است!

همچنین طراحی لباس فیلم مثال زدنی است! جدا از اینکه فیلم می‌تواند به خوبی لباس‌های آن دوره را شبیه‌سازی کند و پریسیلای جذابی برای بیننده بسازد؛ رنگ بندی لباس‌ها هم فکر شده و براساس داستان است.

در «پریسیلا» موسیقی بخش قابل توجهی از فیلم را تشکیل می‌دهد. البته این موسیقی بیشتر از اینکه موزیک بی کلام و موسیقی متن باشد؛ ترانه‌های شناخته شده است. ترانه‌های مختلفی در طول فیلم شنیده می‌شوند که خصوصا در ۲۵ دقیقه ابتدایی بسیار به فیلم نشسته‌اند و در خلق موقعیت‌ها و فضا‌ها کمک می‌کنند. البته می‌شد که از ترانه‌های خود الویس در این فیلم (مثلا در سکانس پایانی) استفاده شود.

در پایان باید گفت فیلم «پریسیلا»، هشتمین فیلم سوفیا کاپولا، فیلم بی نقص و کاملی نیست اما فیلم باکیفیتی است. کارگردان ۵۲ ساله مولف سینمای مستقل آمریکا، به خوبی توانسته کاراکتر پریسیلا را بسازد و روابط بین الویس و پریسیلا را نمایش دهد. او به شکلی قابل قبول توانسته مصائب زندگی با یک سوپر استار را به تصویر بکشد و تا حد خوبی در اثرش از شعارزدگی فاصله گرفته است.