فیلم ماتریکس جستار های ضد و نقیض متعددی از مقوله قیاسیِ جهان‌های موازی را در درامِ فلسفی‌اش عرضه می‌کند. در وهله نخست باید گفت در هر سه فیلم از فرانچایز ماتریکس، این نکته بنیادی مطرح می‌شود که کدام یک از دو جهانِ “رویاگون ماتریکس” یا جهان واقعی و غیر وانموده” بر دیگری ارجعیت دارد؟
در این راستا پرداخت‌های درون‌مایه‌‌ای فیلم در پاسخ به این پرسش، به شیوه‌ای “استعلایی” برخورد می‌کند.
“دیالکتیک استعلایی” در واقع منطق گزاره‌های نادرست را نشانه می‌رود. این شیوه نظری زاییده نقد عقل محض کانت است که راجع به تأمل استعلایی توضیح می‌دهد که در هر تأمل عقل محض سه ایده اصلی (نفس و جهان و خدا) را تولید می‌کند و این ایده‌ها مفاهیم محض فاهمه را وحدت می‌بخشند. دیالکتیک استعلایی کانت به سه بخش مغالطه و تعارض و ایده‌آل تقسیم‌بندی می‌شود. وقتی صحبت از دیالکتیک می‌آید همه منتظر ارائه یک تضاد هستند. در دیالکتیک استعلایی، کانت از تضادهایی سخن به میان می‌آورد که از خود مفاهیمی در جهان مذکور به‌وجود می‌آیند.

تحلیل و بررسی مفاهیم فسلفی_جامعه‌شناختی سه‌گانه ماتریکس (بخش دوم)