نقد و بررسی فیلم Till | ناعدالتی اجتماعی

فیلم Till اثری غم‌انگیز در ژانر درام و بیوگرافی است که به روایت داستانی واقعی از دل تاریخ آمریکا در دهه پنجاه می‌پردازد.

چینونیه چوکو پس از ساخت فیلم Clemency به عنوان اولین ساخته سینمایی خود در سال ۲۰۱۹، حال دست به ساخت فیلم پر چالش و خاص به نام Till درست سه سال پس از فیلم اول خود زده است.

فیلم Till موضوعی را به تصویر می‌کشد که شاید امروزه در دنیای سینما بسیار مورد بحث باشد. آثار سینمایی زیادی ساخته شده‌اند که در ظاهر برای حمایت از رنگین پوستان، شخصیت‌های اصلی آن‌ها با شخصیت‌های رنگین پوست جابجا کرده‌اند. به عنوان مثال می‌توان به شخصیت فرشته مهربان پینوکیو و یا اتفاق مشابه در سریال‌های ارباب حلقه‌ها و یا خاندان اژدها اشاره کرد.

فیلم Till اما قصه‌ای را از دل تاریخ بیرون کشیده و روایت می‌کند و به درستی با تمام قوا به چنین مسائلی می‌پردازد.

هشدار اسپویل!

فیلم Till قصه مادر و پسری رنگین پوست را در دهه ۵۰ آمریکا روایت می‌کند که در کنار یکدیگر در شیکاگو زندگی می‌کنند. مادر و پسری وابسته به یکدیگر که به گفته خود مادر هرگز به مدت طولانی از یکدیگر دوره نبوده‌اند.

این فیلم‌ به قصه اعدام غیر قانونی امت تیل یا همان بو می‌پردازد. امت که تصمیم می‌گیرد برای مدتی به سفری کوتاه نزد عمو و پسر عموهای خود در ایالت می‌سی‌سی‌پی برود، شاید هرگز تصور نمی‌کرد که چنین آینده‌ای در انتظارش باشد.

در آن زمان ایالت می‌سی‌سی‌پی همچون محل زندگی او یعنی شیکاگو آنچنان محل خوشایندی برای رنگین پوستان نبود. با وجود اخطارهای مادرش، امت این پسر بچه چهارده ساله سرزنده و بازیگوش خود را وارد خطری بزرگ می‌کند. خطری که شاید البته اکنون عجیب به نظر برسد‌.

میمی مادر او پس از این اتفاق ناگوار تصمیم می‌گیرد تا تمام تلاش خود را برای رعایت عدالت و محاکمه قاتلان پسرش بکار گیرد.

فیلم Till به طور قطع اثر غم‌انگیزی است، به خصوص هنگامی که در حال تماشای آن مدام به شما یادآوری شود که تمام این قصه واقعی است. اما با این حال، صرف واقعی بودن یک قصه نمی‌تواند فیلمساز را نجات دهد و اثر باید از نظر سینمایی به حدی قابل قبول برسد. مخصوصا در دوره‌ای که شاید گارد خاصی نسبت به چنین آثاری وجود داشته باشد.

در فیلم Till، فیلمساز در ابتدا سعی در ترسیم یک خانواده دارد. در همان ابتدا و هنگام خرید کفش و کیف پول توسط میمی و امت، مخاطب متوجه رفتار متفاوت مسئولین فروشگاه با آن دو می‌شود. اما این اتفاق صرفا نمایش‌دهنده شرایط کلی جامعه آمریکا در آن زمان است.

فیلم، پیش از آنکه خود را به داخل روایت پرتاب کند سعی دارد تا خانواده، مادر و فرزند بسازد. در همان نمای ابتدایی یا اصطلاحا opening فیلم، قاب با نمایی Low angle باز می‌شود. نمایی از مادر که پس از چند لحظه‌ پسر نیز به آن اضافه شده و مشغول آهنگ خواندن هستند.

این نگاه از پایین به بالای دوربین آن هم هنگامی که برای اولین بار با شخصیت مواجه شده‌ایم و یا شخصیت به ما معرفی می‌شود، اهمیت و بزرگی این شخصیت را به تصویر می‌کشد. در واقع فیلم شخصیت اصلی خودش را اینگونه به ما معرفی می‌کند، شخصیتی مهم و بزرگ.

این رفتار باعث مهم شدن شخصیت فیلم در ذهن مخاطب به صورت ناخودآگاه می‌شود. در همین سکانس کمی بعدتر تمرکز دوربین کاملا به مادر جلب می‌شود. او لبخندزنان مشغول آواز خواندن است و کم کم لبخند او از روی صورت محو می‌شود و همزمان با این اتفاق حال دوربین کارگردان از حالت Low angle خارج شده و در سطح چشمان شخصیت قرار می‌گیرد.

در واقع لحن فیلمنامه‌ و کارگردانی فیلم به گونه‌ای است که قبل از سفر امت به می‌سی‌سی‌پی، مخاطب نگران بوده و مطمئن است که اتفاقی ناگوار رخ خواهد داد. این موضوع از رفتار مادر و البته شیوه کارگردانی کاملا مشخص است.

رفتار مادر نیز تماما از بازی خوب دانیل ددوایلر نشات می‌گیرد. گرچه که در مواقعی بازی او اور اکت و بیش‌ از اندازه حس می‌شود، اما در اکثر لحظات او نمایشی فوق‌العاده دارد.

بنابراین فیلم به طور واضحی تلاش کرده تا مادر و فرزند بسازد و ارتباط بین آن‌ها را نمایش دهد. از صحبت‌های مادرانه گرفته تا رقص دو نفره آن‌ها، همگی قرار است بعدا غم این فقدان بزرگ را در دل مخاطب زنده کنند.

فیلم به درستی مخاطب را نگران این مادر و فرزند می‌کند و این ارتباط قبل از مسائل نژادی اهمیت پیدا می‌کند. مخاطب ورای بحث نژادی ناراحت از قتل این فرزند است، پیش از آنکه دل‌رحمی نسبت به رنگین پوستان داشته باشد.

اما فیلم با وجود این تصمیم درست بنظر کمی با عجله قدم از این مسیر برمیدارد. با وجود اینکه مخاطب می‌تواند ارتباط بین این مادر و فرزندش را درک کند، اما این موضوع نیازمند مکث بیشتری بود.

هنگامی که تازه مشغول خو گرفتن با این دو نفر هستیم و مشتاق تماشای بیشتر آن دو در کنار هم می‌باشیم، ناگهان امت سوار قطار شده و به سفر می‌رود. مکث بیشتر بر روی ارتباط بین میمی و امت می‌توانست قصه را دراماتیک‌تر کند.

فیلم در اولین قدم تا حد زیادی موفق شده تا خود را از یک صفحه ویکی پدیا بودن جدا کند. به آن معنا که سعی شده تا در اکثر لحظات فیلمنامه و قصه و شخصیت‌های کنش‌گر وجود داشته باشد و فقط به شرح واقعه نپردازد. معضلی که بسیاری از آثار بیوگرافی به آن دچار می‌شوند.

میمی پس از قتل فرزندش تنها تصمیم دارد تا جنازه او را به شیکاگو برگرداند و در بهترین حالت عاملان این اتفاق را محکوم کند. او به دنبال سیاست و یا استفاده از این موقعیت برای بهبود وضعیت رنگین پوستان نیست، او تنها مادری است که به فرزند خود فکر می‌کند. همین موضوع تمرکز فیلم را از شعاری بودن برمیدارد.

میمی در واقع پس از آنکه وضعیت جنازه فرزندش را می‌بیند و مهم‌تر از آن متوجه بی‌عدالتی می‌شود و در نهایت عاملان قتل فرزندش به سزای عمل خود نمی‌رسند، تصمیم می‌گیرد تا دست به حرکات ملی و مدنی بزرگ‌تر بزند.

قوس شخصیتی او به خوبی در طول فیلم شکل می‌گیرد، از مادری که تنها دغدغه‌اش اجرای عدالت در قبال فرزندش می‌باشد تا تبدیل شدن به یک فعال مدنی در زمینه رنگین پوستان. البته که فیلم چندان به این جنبه از زندگی میمی نمی‌پردازد و اکثر تمرکز قصه فیلم تا لحظه دادگاه می‌باشد.

فیلم Till بیش از هر چیزی به بی‌عدالتی اجتماعی و نابرابری اعتراض دارد. فیلم به مشکلات قانون و نگاه متفاوت قانون به افراد می‌پردازد و سعی در نقد آن دارد.

در طول مدت زمان فیلم توهین‌های نژادی شاید از انگشتان یک دست نیز تجاوز نکند. توهین نژادی به معنای مسخره کردن ظاهر، نژاد یا رنگ پوست.

فیلم تمرکز خود را بر روی بی‌عدالتی بنا کرده است. در دادگاه اعلام می‌شود که تنها تعداد کمی صندلی برای رنگین پوستان وجود داشته و مابقی باید بایستند. این موضوع اشاره به بی‌عدالتی و رفتار تبعیض‌آمیز دولت دارد که بین سفیدها و سیاه‌ها وجود داشت.

در طول فیلم ما کمتر شاهد نژاد پرستی مردم آمریکا هستیم و بیشتر متوجه سیستم پر از اشکال در برخورد با افراد هستیم. این سیستم غرق در تبعیض است. این تبعیض ممکن است در زمانه‌های مختلف به هر چیزی مربوط باشد و دغدغه فیلم نیز بیش از هر مسئله نژادی همین موضوع است.

سیستمی که به اعدام غیر قانونی پسر بچه چهارده ساله رنگین پوست بی‌توجه بوده و در نهایت عاملان این اتفاق را به سادگی آزاد می‌کند. فیلم حتی برای فرار از صرفا نژادی بودن تاکید می‌کند که در بین گروه رباینده امت، تعدادی رنگین پوست نیز وجود داشته‌اند.

با وجود دقت در پرداخت به این مسئله فیلم چند باری به شعار دادن نیز می‌افتد. به عنوان مثال عنوان می‌شود که هر دوازده نفر هیئت منصفه سفید پوست هستند. این همان شعاری است که امروزه بسیاری از آثار سینمایی درگیر آن هستند.

سفید پوست یا رنگین پوست بودن اعضای هیئت منصفه اهمیتی ندارد، مهم عادل بودن آن‌ها است. اما فیلم در این لحظه بحث را فقط نژادی می‌بیند که گویا فرد سفید پوست با وجدانی در آن سال‌ها وجود نداشته است.

اما در اکثر لحظات، فیلم به درستی سیستم و رفتار حاکمیت را نشانه گرفته است. این رفتار تا حدی قابل پیش‌بینی است که میمی در میانه شهادت دروغ زن سفید پوست صاحب مغازه، از دادگاه خارج می‌شود‌.

فیلم Till اثری است که به درستی نگاه جز به کل دارد. فیلم در ابتدا یک خانواده می‌سازد و ما را درگیر قصه آن‌ها می‌کند. درست مانند میمی، مخاطب نیز به دنبال تغییر شرایط سیاسی و یا مدنی رنگین پوستان نیست، مخاطب نیز به مانند او تنها به دنبال اجرای عدالت برای امت و گرفتن حق او است.

این دغدغه حال در طول فیلم رفته رفته به چیزی بزرگتر تبدیل می‌شود. تا جایی که میمی می‌گوید که هنگامی که اتفاقی برای افراد مشابه آن‌ها می‌افتاد با خود می‌گفت به او مربوط نیست، اما حال پس از این جریان متوجه شده است که همه چیز به همه مربوط است و اتفاقات ناگواری که از دل نابرابری و بی‌عدالتی سر بر می‌آورند، در نهایت به همگی ضربه زده و کنار کشیدن خود باعث مصونیت افراد نمی‌شود.

این لحظه جایی است که شخصیت او به مرحله دیگری می‌رسد و از مادری دلسوز تبدیل به فعالی مدنی می‌شود و این نگاه درست جز به کل در سینما است.

اثری غم‌انگیز که بجز لحظاتی که به شعار دادن می‌افتد، عملکرد باهوشی دارد و شاید با وجود آنکه در لحظاتی به فرم نمی‌رسد اما هرگز تبدیل به اثری مبتذل و چیپ و بی‌ارزش نمی‌شود و دغدغه خود را بدون ترس و از همه مهم‌تر به زبان سینما بیان می‌کند.