دلایل شکست سونی در بازار کنسول‌های دستی؛ دو پادشاه در یک اقلیم نمی‌گنجند

در این مقاله قصد داریم دلایل کناره‌گیری سونی از بازار کنسول‌های دستی را بررسی کنیم. با گیمفا و ادامه این مقاله همراه باشید.

زمانی که سونی برای اولین بار از ورود خود به بازار کنسول‌های دستی خبر داد، طرفداران گمانه‌زنی‌های زیادی انجام دادند. برخی از شکست حتمی سونی در رقابت با نینتندو صحبت می‌کردند و بعضی افراد نیز به پیروزی سونی ایمان داشتند. برخی گمان می‌کردند که با ورود سونی به این بازار، نینتندو نیز همانند سگا از رقابت کنار خواهد رفت و سونی پادشاه مطلق صنعت گیم می‌شود. شرایط به گونه‌ای رقم خورد که هیچکدام از این اتفاقات رخ نداد.

در نسل ششم، سونی با پلی استیشن ۲ و مایکروسافت با ایکس باکس به طور کامل کنسول گیم کیوب را شکست دادند و یکی از اصلی‌ترین نقاط قوت نینتندو در آن زمان، بازار کنسول‌های دستی بود. سونی برای اولین بار ساخت کنسول PlayStation Portable یا PSP را در کنفرانس E3 2003 اعلام کرد. اگرچه نمونه‌‌ای برای طرفداران ارائه نشد، اما سونی جزئیات فنی گسترده‌ای را از کنسول جدید خود به اشتراک گذاشت. مدیرعامل شرکت، کن کوتاراگی (Ken Kutaragi)، این دستگاه را Walkman قرن بیست و یکم نامید که اشاره‌ای به قابلیت‌های چند‌ رسانه‌ای کنسول داشت.

چندین وب‌سایت و رسانه تحت تاثیر قابلیت‌های محاسباتی دستگاه PSP قرار گرفتند و مشتاقانه منتظر نمایش پتانسیل‌های آن به عنوان یک پلتفرم بازی بودند. نینتندو از زمان عرضه کنسول Game Boy در سال ۱۹۸۹، بر بازار کنسول‌های دستی تسلط داشت و تنها رقابت نزدیکی را با WonderSwan Bandai (1999–۲۰۰۳) در ژاپن و سگا Game Gear (1990-2001) تجربه کرد.

با این حال، اولین تجربه سونی در بازار کنسول‌های دستی به کنسول PSP مربوط نمی‌شود. در ژانویه ۱۹۹۹، سونی پلتفرم کوچک و آزمایشی PocketStation را در ژاپن به عنوان اولین حمله خود به بازار کنسول‌های دستی منتشر کرد. کنسول‌های دیگری چون SNK Neo Geo Pocket و N-Gage نوکیا نیز نتوانستند سهم نینتندو از بازار را کاهش دهند. به گفته یکی از تحلیلگران IDC در سال ۲۰۰۴، PSP اولین رقیب قانونی نینتندو برای تقسیم‌ کردن بازار بود.

اولین تصاویر از PSP در جلسه استراتژی شرکت سونی در نوامبر ۲۰۰۳ دیده شد و مدلی با دکمه‌های تخت و بدون آنالوگ را نشان داد. اگرچه برخی از داوران نگرانی خود را در مورد عدم وجود آنالوگ ابراز کردند، اما این ترس‌ها زمانی که PSP رسما در کنفرانس مطبوعاتی سونی در E3 2004 رونمایی شد، برطرف گردید. سونی فهرستی از ۹۹ شرکت بازی‌سازی را منتشر کرد که متعهد به پشتیبانی از دستگاه جدید پلی استیشن بودند. چندین دمو مانند Metal Gear Acid و Wipeout Pure نیز در این کنفرانس نشان داده شد که امید به این کنسول را افزایش داد.

در ۱۷ اکتبر ۲۰۰۴، سونی اعلام کرد که PSP در ۱۲ دسامبر همان سال با قیمت ۱۹۸۰۰ ین (حدود ۱۸۱ دلار آمریکا در سال ۲۰۰۴) در ژاپن عرضه خواهد شد. عرضه و انتشار کنسول موفقیت‌آمیز بود و بیش از ۲۰۰۰۰۰ دستگاه در روز اول به فروش رساند. در ۳ فوریه ۲۰۰۵، سونی اعلام کرد که PSP در آمریکای شمالی با قیمت ۲۴۹ دلار عرضه می‌شود. برخی از مفسران نسبت به قیمت بالای آن ابراز نگرانی کردند، چرا که تقریبا ۲۰ دلار آمریکا بیشتر از مدل ژاپنی و ۱۰۰ دلار بیشتر از قیمت Nintendo DS بود.

با وجود این نگرانی‌ها، راه‌اندازی PSP در آمریکای شمالی هم موفقیت‌آمیز بود؛ سونی ۵۰۰۰۰۰ دستگاه در دو روز اول به فروش رساند، اگرچه گزارش شد که این رقم کمتر از حد انتظار بود. در تاریخ ۱۵ مارس ۲۰۰۵، سونی اعلام کرد که عرضه کنسول در بریتانیا به دلیل تقاضای زیاد در ژاپن و آمریکای شمالی، به تعویق خواهد افتاد. یک ماه بعد، سونی اعلام کرد که PSP با قیمت ۲۴۹ یورو / ۱۷۹ پوند در بریتانیا و اروپا عرضه می‌شود. با وجود قیمت بالا، راه اندازی PSP در اروپا موفقیت‌آمیز بود و کنسول بیش از ۱۸۵۰۰۰ دستگاه در بریتانیا به فروش رساند.

تمام موجودی PSP در بریتانیا در عرض سه ساعت پس از عرضه به اتمام رسید که بیش از دو برابر رکورد فروش Nintendo DS در همین فاصله زمانی بود. گویا سونی به صورت جدی قصد داشت نینتندو را به چالش بکشد. در زمان عرضه جهانی PSP، همه چیز برای سونی امیدوارکننده به‌نظر می‌رسید. بسیاری از شگفتی‌ها توانایی‌های فنی کنسول غافلگیر شدند و PSP پاسخ خوبی از تست‌های اولیه دریافت کرد. قدرت فناوری کنسول که توانسته بودند آن را به فشرده‌ترین حالت ممکن جمع کنند، در آن زمان فوق‌العاده بود. تنها انتقاد از کنسول PSP عدم وجود آنالوگ بود که کار سازندگان را کمی دشوار می‌کرد.

در سال‌های اولیه عرضه کنسول، پشتیبانی چندان جالبی از PSP صورت نگرفت و موجب ناراحتی جامعه هواداران شد. کنسول DS در نوامبر ۲۰۰۴ در آمریکا راه‌اندازی شد و در ماه مارس برای اروپا نیز عرضه گردید. جالب است بدانید که عرضه جهانی کنسول DS زودتر از عرضه آن در ژاپن صورت گرفت، ترفندی که در رقابت با PSP نقشی حیاتی داشت. یکی از برتری‌های DS نسبت به PSP، استفاده از صفحات لمسی بود، چیزی که کنسول سونی هرگز نتوانست ارئه دهد.

علی‌رغم فروش کندتر دستگاه DS، نینتندو برگ‌‌ برنده‌های نرم‌افزاری بسیار بیشتری در آستین خود داشت. PSP دستگاه گران‌تری بود که به نینتندو برتری می‌داد، اما عناوین متمایز و جالبی هم برای ارائه در اختیار نداشت. کنسول جدید سونی یک انتخاب منصفانه و خوب بود، اما سیاستی اشتباه برای پشتیبانی از آن اتخاذ شد. سونی نیاز به ساخت بازی‌های اختصاصی برای ‌PSP داشت، چرا که ضعف سخت‌افزاری کنسول مانع از پورت مستقیم عناوین پلی استیشن ۲ برای PSP می‌شد. بازی‌هایی چون Wipeout Pure و Ridge Racer خوب کار کردند، اما تعداد کم بازی‌های PSP در سال اول، ضربه زیادی به سونی وارد کرد.

اما برای نیتندو و DS، داستان بسیار متفاوت بود. تنها در سال ۲۰۰۵، بازی‌های تحسین‌شده‌ای چون Mario Kart DS، Castlevania، Advance Wars و Animal Crossing فوق‌العاده ظاهر شدند و به نظر می‌رسید که نینتندو همیشه یک بازی بزرگ در آستین خود دارد. با انتشار بازی Nintendogs، اوضاع برای نینتندو بهتر و بهتر شد. البته که سونی هم بیکار ننشسته بود. Metal Gear Solid و Tekken در سال ۲۰۰۶ برای PSP عرضه شدند، اما در آن زمان، نینتندو به خوبی وارد دنیای Brain Training شده بود.

هدف نینتندو از ساخت و عرضه بازی‌ها، آموزش‌های بیشتری برای مغز و موارد دیگر بود که جامعه مخاطب خاص خود را هدف قرار می‌داد. کنسول PSP با اینکه شروع خوبی داشت، اما روز به روز با انتقادات بدی رو‌به‌رو می‌شد، به خصوص زمانی که فرمت فیلم UMD شکست خورد. UMD در طرح اصلی، راهی برای تماشای فیلم‌های مورد علاقه شما در حین حرکت بود. تنها مشکل این بود که قیمت آن با قیمت دی‌وی‌دی‌ها یکسان بود و شما امکانات اضافی را هم دریافت نمی‌کردید. علی‌رغم موفقیت‌های اولیه فروش، پشتیبانی UMD توسط اکثر استودیوهای فیلم‌سازی لغو شد.

بازی‌ها نیز آنطور که انتظار می‌رفت عرضه نمی‌شدند. عناوینی چون Final Fantasy Tactics ،Daxtor ،LocoRoco و Ratchet and Clank: Size Matters همگی ارزش خرید داشتند و در نتیجه فروش دستگاه افزایش پیدا کرد. مشکل این بود که سونی در بحث کنار گذاشتن رقیب، کاملا شکست خورده بود. رقیبی که خیلی‌ها فکر می‌کردند با ورود سونی به بازار کنسول‌های دستی، از رقابت کنار می‌رود، قدرتمندتر از قبل به کار خود ادامه داد.

البته که شکست نامیدن PSP نادرست است. این کنسول بیش از ۳۰ میلیون دستگاه فروخت؛ اما با این حال، DS دو به یک از PSP پیشی گرفته بود. هرچند سال به سال بازی‌های PSP بهتر می‌شدند، اما کماکان نینتندو پشتیبانی و حمایت نرم‌افزاری بهتری از کنسول خود به عمل می‌آورد. به عنوان مثال عرضه بازی‌های اختصاصی God of War برای PSP، فروش این کنسول را به طرز دیوانه‌واری افزایش داد.

در چند سال آخر چرخه عمر خود، فروش مدل‌های PSP شروع به کاهش کرد. ارسال به آمریکای شمالی در ژانویه ۲۰۱۴ و بعدها در اروپا به پایان رسید و در ۳ ژوئن ۲۰۱۴، سونی اعلام کرد فروش دستگاه در ژاپن متوقف خواهد شد. کنسول PSP به طور کلی ۸۰ میلیون دستگاه کمتر از Nintendo DS فروخت. Nintendo DS مانند یک غول شکست‌ناپذیر عمل کرد. شما تصور کنید ۸۰ میلیون فروش PSP رقم فوق‌العاده بالایی به‌نظر می‌آید؛ اما Nintendo DS توانست دو برابر این تعداد و حدود ۱۶۰ میلیون دستگاه بفروشد! کنسول DS که رقیب مستقیم PSP بود، اکنون دومین کنسول پرفروش تاریخ است.

سونی عملکرد راضی‌کننده‌ای روی اولین کنسول دستی خود داشت، غافل از اینکه آینده تاریکی انتظارشان را می‌کشید. اولین شایعات در مورد جانشین PSP در اوایل جولای ۲۰۰۹ شنیده شد. گزارش‌هایی در طول برگزاری رویداد Tokyo Game Show منتشر شد که نشان می‌داد این دستگاه، طی یک جلسه خصوصی که در دفتر سونی در توکیو، به صورت داخلی رونمایی شده است. مدت کوتاهی پس از آن، گزارش‌هایی در خصوص ارسال کیت‌های ساخت بازی برای سازندگان خارجی شنیده می‌شد.

در ماه نوامبر، نایب رئیس ارشد الکترونیک آرتز (Electronic Arts) تایید کرد که جانشینی برای PSP وجود دارد، اما نمی‌توانست جزئیات آن را تایید کند. در همان ماه، رسانه VG247 تصاویری از نسخه اولیه کنسول سونی منتشر کرد که دو آنالوگ، دو دوربین و یک میکروفون را روی کنسول نشان می‌داد، هرچند در گزارش ذکر شد که مشکلات گرمای بیش از حد در کنسول مشاهده می‌شود که مهندسان در پی رفع آن هستند.

در طول سال ۲۰۱۰، سونی گزارش‌های مربوط به جانشین PSP را تایید نکرد، اما ساخت سخت‌افزارهای جدید را نیز تکذیب نمی‌کرد. شوهی یوشیدا (Shuhei Yoshida)، اعلام کرد که که تیم او علی‌رغم درگیری مستقیم با نرم‌افزار، نقش مستمری در توسعه سخت‌افزار خواهد داشت. در ماه دسامبر، کازوئو هیرای (Kazuo Hirai)، مدیر عامل سرگرمی کامپیوتری سونی، اظهار داشت که سونی قصد دارد با استفاده از روش‌های چندگانه ساخت سخت‌افزار، جمعیت گسترده‌ای از مردم را به سمت خود جذب کند. دکمه‌ها و جوی‌استیک برای کاربران سنتی و صفحه نمایش لمسی برای کاربران تلفن‌های هوشمند، از جمله این روش‌ها هستند.

این دستگاه به طور رسمی توسط سونی در کنفرانس مطبوعاتی PlayStation Meeting معرفی شد. این سیستم که تنها با نام رمزی شناخته می‌شد، به عنوان یک کنسول بازی دستی معرفی گردید که هدف آن ارائه تصاویری با وضوح پلی استیشن ۳ بود؛ البته که تبلیغاتی اغراق‌آمیز به‌نظر می‌رسید. طبق گفته مدیر تحقیقات پلتفرم در Sony Computer Entertainment America، کنسول قرار نبود با فرکانس ۲ گیگاهرتز (مانند PS3) کار کند، زیرا باتری تنها پنج دقیقه دوام می‌آورد و احتمالا شلوار شما را آتش می‌زد! قدرت آن بعدها توسط مهندسان سونی تقریبا چیزی بین PSP و PS3 توصیف شد.

در E3 2011، سونی اعلام کرد که نام رسمی دستگاه، PlayStation Vita خواهد بود. کلمه Vita لاتین به معنای زندگی است. کنسول Vita با ۲۶ عنوان در ژاپن راه‌اندازی شد و سونی اعلام کرد که بیش از ۱۰۰ عنوان در حال توسعه به‌زودی آماده می‌شوند. Vita در غرب با ۲۵ عنوان راه‌اندازی شد، از جمله بازی‌هایی مانند Uncharted: Golden Abyss، Wipeout 2048 و پورت های بازی هایی مانند FIFA 12 و Rayman Origins. فروش ‌Vita در زمان عرضه خوب بود، اما پس از آن متوقف شد و عملکرد بسیار ضعیفی داشت.

کنسول Vita در ژاپن عرضه شد و بیش از ۳۰۰,۰۰۰ دستگاه در هفته اول فروخت، هرچند که این ارقام با ۷۸ درصد کاهش به کمتر از ۷۳,۰۰۰ دستگاه در هفته دوم و سپس در هفته‌های بعدی به حدود ۱۲,۰۰۰ دستگاه در هفته رسید. به طور مشابه در ایالات متحده، این سیستم با ۲۰۰,۰۰۰ واحد فروش در ماه اول شروع به کار کرد، قبل از اینکه به مقداری حدود ۵۰,۰۰۰ دستگاه در ماه کاهش یابد. حدود ۱.۲ میلیون دستگاه تا ۲۶ فوریه ۲۰۱۲ به فروش رسیدند.

برخلاف PSP، سونی در حال عرضه بازی‌های متنوع و خوبی برای این کنسول بود. این سیستم در طول سال ۲۰۱۲ بازی‌های پرمخاطبی از جمله Gravity Rush، LittleBigPlanet PS Vita، Sonic & All-Stars Racing Transformed، Persona 4 Golden، Assassin’s Creed III: Liberation و Call of Duty: Black Ops: Declassified را به مخاطبان ارائه داد. با تمام این تفاسیر، فروش Vita فاجعه‌بار بود. تخمین زده شد که تا دو سال بعد از عرضه، کنسول پلی استیشن Vita تتنها ۶ میلیون دستگاه به فروش رساند. سونی انتشار آمار فروش Vita را متوقف کرد، به جای آن تصمیم گرفت که آمار فروش ترکیبی را با حضور PSP منتشر کند.

با این حال، سیستم جدید پلی استیشن ضعیف عمل کرد. در حالی که سونی فروش ۱۶ میلیون دستگاه را در دو سال اول پیش‌بینی کرده بود، مجبور شد انتظارات خود را دو بار در همان سال کاهش دهد. در سال ۲۰۱۲، با توجه به اینکه فروش مطلوبی از کنسول صورت نگرفته بود، شرکت‌های بزرگ مانند یوبی‌سافت (Ubisoft) و اکتیویژن (Activision) شروع به کاهش یا لغو پشتیبانی از سیستم، به‌ویژه در غرب کردند. علاوه بر این، در حالی که سری Monster Hunter فروش PSP را به میزان قابل توجهی افزایش داده بود، غیبت آن به فروش Vita آسیب رساند.

شرکت کپکام (Capcom)، تصمیم گرفته بود که بازی‌های Monster Hunter Tri و بازی‌های آینده Monster Hunter را به صورت انحصاری روی Nintendo 3DS منتشر کند. با کاهش پشتیبانی از کنسول، مدیر محتوای استراتژیک سونی، ناچارا مجبور شد تا همکاری‌های زیادی با سازندگان بازی‌های موبایلی انجام دهد. ساخت بازی‌های کوچک‌تر و مستقل برای Vita چند مزیت داشت؛ اول اینکه ناشرین هزینه‌های ریسکی زیادی را متحمل نمی‌شدند و فشاری روی دوش سونی قرار نمی‌گرفت، دیگری اینکه سونی می‌توانست جامعه مخاطبین متفاوتی را به سمت خود جذب کند.

در حالی که تمرکز روی بازی‌های مستقل، دستگاه را در غرب و ژاپن سرپا نگه داشت، چنین اقداماتی ضروری نبود، زیرا ویتا فروش سخت‌افزاری متوسطی در ژاپن داشت. علاقه ژاپنی‌ها به کنسول‌های دستی و پشتیبانی قوی توسط توسعه‌دهندگان ژاپنی به زنده ماندن کنسول در کشورهای شرقی کمک کرد. این سازندگان بازی‌های زیادی را در ژانر JRPG برای کنسول Vita منتشر کردند. رفته به رفته فروش ‌Vita وضع باثباتی را تجربه کرد و از آن سقوط اول عرضه نجات یافت.

در حالی که سیستم توانست به عنوان یک موفقیت جزئی سرپا بماند، مسائل دیگری از جمله قیمت بالای سیستم در مقایسه با رقیب اصلی خود یعنی نینتندو 3DS و تمرکز بیشتر سونی روی پلی استیشن ۳، همچنان پابرجا بودند. در آگوست ۲۰۱۳، سونی به مورد اول پرداخت و قیمت را به ۱۹۹ دلار در آمریکای شمالی و ۱۹۹ یورو در اروپا کاهش داد. در اواخر سال ۲۰۱۳ و حوالی عرضه کنسول پلی استیشن ۴، سونی شروع به اظهار نظر در رابطه با تغییر سیاست‌هایش در قبال Vita کرد.

یوشیدا اظهار داشت که سونی بازی‌های فرست پارتی کمتری را برای این پلتفرم منتشر خواهد کرد. مدیر نوآوری نرم‌افزار و برنامه‌ریزی سونی اظهار داشت که اقتصاد با فرآیند سنتی کار نمی‌کند. سونی با تمرکز بر این واقعیت که تقریبا تمام بازی‌های پلی‌استیشن ۴ را می‌توان از طریق Vita و Remote Play بازی کرد، به موضوع اقتصاد توسعه بازی‌های Vita پرداخت. سونی به دلیل محبوبیت بسیار زیادش در اوایل نسل هشتم، سعی کرد دستگاه را به پلی استیشن ۴ متصل کند. تنها چند هفته طول کشید تا فروش Vita چندین برابر شود.

در ژوئیه ۲۰۱۴، یوشیدا اظهار داشت که این شرکت Vita را فراتر از یک کنسول دستی می‌بیند بیشتر روی ترکیبی از کاربردهای آن تمرکز می‌کند. این اقدام سونی، مهر تاییدی بر این موضوع بود که شرکت ژاپنی دیگر نمی‌خواهد در بازار کنسول‌های دستی حاضر باشد و با نینتندو رقابت کند.

در سپتامبر ۲۰۱۵، یوشیدا اظهار داشت که سونی هیچ برنامه‌ای برای جانشین Vita ندارد و اظهار داشت که به دلیل تسلط عظیم بازی‌های موبایل، در حال حاضر شرایط مناسبی برای ساخت یک کنسول دستی جدید نیست. البته که نینتندو با عرضه کنسول سوییچ، آن هم مدتی پس از کناره‌گیری سونی از بازار کنسول‌های دستی، نشان داد که این ادعا چندان درست نیست.

نینتندو شرکتی است که ریشه‌های قدرت و حکمرانی‌اش فراتر از طول عمر پلی استیشن و ایکس باکس است. زمانی که سونی تصمیم گرفت وارد بازار کنسول‌های دستی شود، کسی فکرش را نمی‌کرد که خیلی زود از رقابت کنار برود. حتی با وجود فروش فوق‌العاده PSP، سونی نتوانست به اهداف خود در این بازار برسد. شاید کناره‌گیری سونی و تمرکز روی کنسول‌های اصلی خود، تصمیمی درست از سوی این کمپانی ژاپنی بود. سونی با فروش موفق کنسول پلی استیشن ۴ در نسل هشت، عملا یکه‌تاز بازار کنسول‌های خانگی بود. حتی شروع موفق کنسول پلی استیشن ۵، نوید یک موفقیت دیگر را می‌دهد. به‌نظر شما شرکتی می‌تواند با نینتندو در بازار کنسول‌های دستی رقابت کند؟ شاید هرگز این اتفاق رخ ندهد…