نقد فیلم Perfect Days | درس فیلمسازی وندرس

فیلم Perfect Days محصول سال ۲۰۲۳ و ساخته ویم وندرس می‌باشد که مورد توجه نسبتا خوبی نیز قرار گرفته است.

فیلم Perfect Days یا روزهای بی‌نقص (کامل) را شخصی به نام ویم وندرس ساخته است. کارگردانی آلمانی که تجربه بسیار زیادی داشته و سابقه کارگردانی هشتاد و نه اثر گوناگون از جمله فیلم بلند، فیلم کوتاه و موزیک ویدیو را در کارنامه دارد. از مهم‌ترین و مورد توجه‌ترین آثار ویم وندرس می‌توان به فیلم‌های Wings of Desire محصول ۱۹۸۷ و Paris, Texas محصول ۱۹۸۴ اشاره کرد. وندرس این بار فیلم و قصه خود را به شرق آسیا و کشور ژاپن آورده و قصد دارد تا فیلمی تماما درام و البته ساده را با قصه‌ای جمع و جور و البته کاراکتری در محوریت آن روایت کند.

Perfect Days همانطور که گفته شد نه اثر پیچیده‌ای است و نه ادعاهای عجیب و غریب و یا پیام و مفهوم فراتر از توان خود دارد. اما چرا چنین چیزی حائز اهمیت می‌باشد؟ به دلیل آنکه قصه و کاراکتری که در فیلم Perfect Days وجود دارد، کاملا پتانسیل خراب شدن این اثر و تبدیل آن به فیلم پر از ادا و شعار توام با تلاش برای خرید حس ترحم مخاطب شود، اما ابدا در چنین مسیری حرکت نمی‌کند و به خوبی موفق است تا خود را از این دام و تله دور نگه دارد.

فیلم Perfect Days قصه مردی میانسال به نام هیرایاما را روایت می‌کند که در حال زیستن یک زندگی روتین و روزمره بوده و در شهر توکیو به عنوان یک نظافتچی سرویس بهداشتی مشغول به کار است. همانطور که گفته شد در نگاه اول شاید قصه جوری بنظر برسد که قرار است فیلمی پر از بدبختی و آه و اندوه را تماشا کنیم اما هیرایامای فیلم ویم وندرس جوری شخصیت‌پردازی شده و شکل می‌گیرد که حتی شغلی مثل نظافت سرویس بهداشتی که شاید ذاتا از نظر اجتماع شغلی با لول بسیار پایین باشد را برای مخاطب خود مهم و اساسی جلوه می‌دهد.

این اتفاق از پس کاراکتری برمی‌آید که با نوع رفتار خود و تعهدی که نسبت به کارش دارد مخاطب را نیز با خود همراه می‌کند. هیرایاما فردی ساکت است که به ندرت صدای او را در مدت زمان دو ساعته فیلم می‌شنویم و او معمولا با حرکات سر با اطرافیان خود ارتباط حداقلی مورد نیازش را برقرار می‌کند و در کنار آن لبخندی دلنشین و زیبا دارد که تا پلان پایانی فیلم همراه او است و دیدن روزمره او را جذاب‌تر می‌کند. فیلم در نیم ساعت تا چهل دقیقه ابتدایی خود مشغول به تصویر کشیدن زندگی روزمره و روتین هیرایاما برای مخاطب است.

او هر روز صبح پس از بیدار شدن از خواب سری به باغچه کوچک و جمع و جور خود زده و به گیاهانش آب می‌دهد، سپس لباس فرم کار خود را به تن کرده و بعد از گرفتن یک قهوه از دستگاه روبروی درب خانه‌اش سوار بر ماشین کوچک خود شده تا به محل کار برود. در طول این مسیر او آهنگ‌های قدیمی را در قالب نوار کاست گوش می‌دهد. پس از بازگشت از سر کار به حمام رفته و به کافه می‌رود تا نوشیدنی همیشگی خود را بخورد. هیرایاما پیش از خواب چند صفحه‌ای کتاب خوانده و به خواب می‌رود تا فردا دوباره همین روال را عینا تکرار کند. اما او در محل کار خود چگونه رفتار می‌کند؟ او به کار خود بسیار متعهد بوده و طوری با وسواس و دقت تمیزکاری می‌کند که گاهی فراموش می‌کنید که در حال نظافت سرویس بهداشتی است.

این رفتارهای منظم روزانه، تمیزی و آراستگی همیشگی او و دقت تمام در کارش باعث می‌شود تا شغل او برای ما نیز پر اهمیت شود چرا که برای شخص او اینگونه است. او از این زندگی روزمره خود لذت می‌برد و هر روز صبح با یک لبخند در کلوزآپ از خانه خارج می‌شود تا دوباره همان کارهایی را تکرار کند که دیروز انجام داده بود اما این شادابی و روی خوش این کاراکتر تماشای تمام این روزمرگی را برای مخاطب لذت‌بخش می‌کند.

اما فیلم چگونه این روزمرگی و دقت هیرایاما در کارش را از آن چیزی که هست بیشتر بولد می‌کند؟ با قرار دادن یک همکار جوان سر به هوا به اسم تاکاشی در کنار او که سرسری و نصفه و نیمه کار می‌کند و قرار گرفتن این دو کاراکتر در کنار یکدیگر، هیرایاما را بیشتر و بیشتر برای ما شکل می‌دهد.

مهم‌ترین نکته درباره فیلم Perfect Days که آن را تبدیل به اثری خوب کرده و از ادا و ترحم و آزار مخاطب دور می‌کند، تصمیم درست فیلم در روایت است. فیلمساز در هیچ صحنه‌ای کاراکتر اصلی و مخاطب را با یک سرویس بهداشتی کثیف و منزجرکننده یا چندش‌آور روبرو نمی‌کند تا از آن طریق بخواهد برای کاراکتر خود ترحم و دلسوزی کاذب بخرد. از طرف دیگر همه می‌دانیم که قطعا حقوق و شرایط مالی برای یک نظافتچی سرویس بهداشتی بسیار معمولی است اما فیلم حتی یک مرتبه در مدت زمان دو ساعته خود مشکل مالی کاراکتر اصلی را به رخ مخاطب نمی‌کشد و شعار نمی‌دهد.

این زندگی روزمره هیرایاما که فیلم به درستی برای ساخت کاراکتر بر روی آن تمرکز دارد، بر اثر عوامل و اتفاقاتی دچار اختلال می‌شود و کاراکتر محبوب ما حال به دلایل مختلفی کمی از آن زندگی خط‌کشی شده و مورد علاقه خود فاصله می‌گیرد. این اتفاق سه بار رخ می‌دهد که در این فیلمنامه می‌توان آن‌ها را سه نقطه عطف فیلم دانست که کاراکتر را به چالش می‌کشند تا واکنش او را نسبت به این چالش‌ها ببینیم. اولی جایی است که تاکاشی برای بیرون رفتن از او کمک و پول می‌خواهد، بار دوم جایی است که خواهرزاده‌اش نزد او می‌آید و بار سوم در پایان فیلم و با اولین تجربه سیگار کشیدن او رخ می‌دهد.

از بین این سه اما، نقطه عطف دوم یعنی حضور خواهرزاده مهم‌تر از سایر اتفاقات است که هیرایاما بیشترین دیالوگ را نیز در همین زمان داشته و در بقیه دقایق فیلم اکثرا ساکت است. دختر نوجوانی که به دلیل اختلاف با مادرش به طور ناگهانی جلوی درب خانه دایی خود یعنی هیرایاما ظاهر می‌شود و می‌گوید قصد دارد تا با او زندگی کند. در طول مدت اقامت کوتاه او در خانه هیرایاما، متوجه می‌شویم که ظاهرا کاراکتر اصلی قصه با خواهرش نیز چندان رابطه خوبی نداشته و اذعان می‌کند که آن دو از دو جهان متفاوت هستند. هنگامی که خواهر او را می‌بینیم این موضوع بیشتر برایمان آشکار می‌شود. او با ماشینی گران قیمت به دنبال دخترش آمده و از برادر خود می‌پرسد که آیا واقعا به کار نظافت سرویس بهداشتی مشغول است؟ ظاهرا تعریف این خواهر و برادر از زیستن و دنیا بسیار متفاوت است.

نکته مهم‌تر آنکه در فیلم Perfect Days هیچ نیازی نداریم تا پیشینه خاصی از هیرایاما یا مثلا رابطه او با دیگران و خواهرش ببینیم، هر چه در فیلم هست کافی است. شخصیت‌پردازی به این معنا نیست که باید حتما پیشینه، پدر و مادر و شماره ملی یک کاراکتر را بدانیم، خیر ساخت کاراکتر به همین سادگی و پیچیدگی است! نظافتچی ساده‌ای که اهل مطالعه، عکاسی از گیاهان، پرورش گیاه، نظافت روزانه و متعهد به کار خود بوده و از این روزمرگی لذت می‌برد. همین فرمول کاراکتری می‌سازد که باعث می‌شود تا ما نیز از تماشای روزمرگی او لذت ببریم و در واقع این کاراکتر ما را وادار به انجام این کار می‌کند.

در پایان باید گفت فیلم Perfect Days یا روزهای بی‌نقص اثری به شدت دلنشین و تماشایی است که به جای آنکه با این قصه خطرناک تبدیل به فیلمی آزاردهنده و نجس شود، تبدیل به اثری لذت‌بخش شده است که با ساخت کاراکتری به نام هیرایاما همیشه در ذهن من باقی خواهد ماند.