جدیدترین روش کلاهبرداری

استفاده از اینترنت و نرم‌افزارهای مختلف، باعث شده تا برخی از جرایمی که قبلا در جامعه و به‌ صورت فیزیکی رخ می‌دادند، به فضای مجازی نیز منتقل شوند. با افزایش دسترسی مردم به اینترنت و رشد کسب‌ و کارهای آنلاین، کلاهبرداران انتخاب کردند مسیرهای مجازی را برای کلاهبرداری و سوءاستفاده‌های خود بهره‌برداری کنند.

به‌ عنوان‌ مثال، سرقت دیگر محدود به بالا رفتن از دیوار خانه‌ها و دزدیدن پول نیست؛ بلکه به‌صورت آنلاین نیز می‌توان به طور غیرقانونی از حساب دیگران پول برداشت کرد. به همین دلیل، کلاهبرداری اینترنتی به یکی از جرایمی تبدیل شده است که روزانه صدها نفر را به قربانی می‌برد.

علاوه بر این، در حال حاضر تعداد زیادی از پرونده‌های حقوقی در مراجع قضایی به شکایت از کلاهبرداری‌های اینترنتی اختصاص پیدا کرده است. مجرمان، فعالیت‌های کلاهبرداری خود را نه در فضای فیزیکی، بلکه در فضای مجازی و اینترنت انجام می‌دهند.

به همین دلیل، در این مقاله قصد داریم به بررسی این سؤال بپردازیم که نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی چگونه است و چگونگی مراحل پیگیری کلاهبرداری اینترنتی چگونه است.

برای پاسخ به این سؤال، در ادامه به بررسی تعریف کلاهبرداری اینترنتی می‌پردازیم و سپس روش شکایت از کلاهبرداری اینترنتی، مرجع شکایت و مراحل پیگیری شکایت از جرم کلاهبرداری اینترنتی را توضیح خواهیم داد.

جرم کلاهبرداری چیست؟

بدون شک، عنوان اصلی مجرمانه و جرم مالی یا جرم علیه اموال، کلاهبرداری است. کلاهبرداری جرمی است که در آن فرد با استفاده از تقلب و فریب، طرف مقابل خود را فریب داده و باعث می‌شود که مال دیگری را حتی با رضایت و همراهی آن شخص، به دست آورد.

معمولا هدف کلاهبرداری، بهره‌برداری مالی برای خود یا شخص دیگری است؛ بنابراین، افراد به طور ارادی مال خود را به کلاهبردار تحویل می‌دهند.

لازم به ذکر است که صرف گفتن یک دروغ ساده کافی نیست و برای انجام کلاهبرداری، حتما از تقلب و فریب استفاده شود و طرف مقابل را فریب دهد؛ بنابراین، در کلاهبرداری، مجرد بردن مال کافی نیست، بلکه لازم است از تقلب و فریب استفاده شود و فرد مقابل در نتیجه آن فریب بخورد و در نهایت، مال خود را به اختیار کلاهبردار بدهد.

کلاهبرداری یک جرم مبهمی است؛ زیرا تقلب و استفاده از وسایل متقلبانه می‌تواند اشکال گوناگونی داشته باشد. در دنیای امروز، با وجود وسایل ارتباطی مختلف که روزبه‌روز به آنها اضافه می‌شود، راه‌های بسیاری برای انجام کلاهبرداری وجود دارد. مجازات کلاهبرداری شامل حبس و جزای نقدی است که بازگرداندن مال مسروقه به همراه تعویض خسارت‌ها به صاحب‌مال نیز در آن قرار دارد.

در سیستم حقوقی ما، کلاهبرداری یکی از جرایم تعزیری است. شریعت اسلام کلاهبرداری را مذموم و ممنوع تلقی می‌کند، اما مجازات مشخصی برای آن تعیین نکرده است. مجلس قانون‌گذاری، میزان مجازات را بر اساس شدت جرم تعیین می‌کند و این مجازات در طول زمان با اصلاحات قانونی نیز تغییر کرده است.

عناصر جرم کلاهبرداری

عناصر تشکیل‌دهنده کلاهبرداری عبارت‌اند از:

عنصر قانونی

منظور از عنصر قانونی، حکم قانون‌گذار است که جرم‌انگاری عمل را تعیین کرده و مجازات آن را مشخص می‌کند. اگر عملی را قانون‌گذار جرم دانسته؛ ولی مجازاتی برای آن تعیین نکرده باشد، عنصر قانونی به طور کامل تحقق‌نیافته و قابلیت مجازات ندارد.

عنصر قانونی کلاهبرداری شامل قوانین و مواد متفرقه‌ای است که برخی جرایم را در حکم کلاهبرداری تلقی و مشمول مجازات کلاهبرداری می‌کنند.

عنصر مادی

برای تحقق یک جرم، عمل مادی باید وجود داشته باشد و تنها اقدام به تفکر یا صرف صحبت بدون عمل مادی، عنصر تشکیل‌دهنده یک جرم نیست. کلاهبرداری یک جرم مرکب است که عنصر مادی آن از چند جزء تشکیل شده است.

1. رفتار مرتکب: کلاهبرداری با استفاده از وسایل متقلبانه انجام می‌شود و اگر تنها به‌ صرف دروغ ولو مکتوب باشد و مال دیگری برده نشود، به‌عنوان کلاهبرداری شناخته نمی‌شود. وسایل جرم کلاهبرداری به‌ صورت حصری متقلبانه هستند، اما در نوع و عنوان و مصداق، تمثیلی هستند؛ بنابراین، تقلب و حیله برای تحقق کلاهبرداری کافی نیستند، بلکه مرتکب باید از وسیله‌ای استفاده کند که با آن بتواند به مردم دروغ بگوید و آن‌ها را فریب دهد و مالشان را ببرد.
2. فریب‌ دادن: اقدامات مرتکب باید منجر به فریب افراد شود و مرتکب باید به‌گونه‌ای عمل کند که سبب فریب دیگران شده و مال آنان را ببرد تا به‌عنوان کلاهبردار شناخته شود. این فریب‌دادن می‌تواند از طریق تشکیل شرکت‌ها یا تجارتخانه‌های موهوم، فریب‌دادن به داشتن اموال و اختیارات واهی، ایجاد امیدواری در امور غیرواقعی و استفاده از نام و عنوان مجعول و ایجاد امیدواری مردم به امور غیرواقعی صورت بگیرد.

نتیجه کلاهبرداری، در نتیجه کلاهبرداری، شخصی که مورد تحقیر و فریب قرار گرفته است، ضرر و زیان مالی یا اقتصادی می‌بیند. کلاهبرداری ممکن است در امور مالی، تجاری، املاک، سرمایه‌گذاری، اینترنتی، تلفنی و غیره رخ دهد. همچنین، کلاهبرداری ممکن است به‌ صورت فردی یا سازمانی انجام شود و در برخی موارد می‌تواند به‌صورت جرم سازمانی یا جرم اقتصادی شناخته شود.

1. موضوع جرم: موضوع جرم مالی است که شامل پول نقد و دارایی‌های دیگر است. این دارایی‌ها می‌توانند شامل دارایی‌های قابل‌حمل و غیرقابل‌حمل باشند؛ بنابراین، تنها دارایی‌ها می‌توانند موضوع این جرم باشند و نه وسایل تحصیل مال (مانند حواله یا سند). قانون نیز به‌ صراحت بیان می‌کند: “مال را ببرد”؛ بنابراین، مواردی که می‌توانند موضوع بردن و تحصیل شدن قرار گیرند، موضوع این جرم هستند؛ بنابراین، تا زمانی که حواله تبدیل به پول و مال نشده باشد، نمی‌تواند موضوع جرم کلاهبرداری باشد.

نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم، این است که در عنصر مادی کلاهبرداری باید ترتیب رعایت شود؛ در غیر این صورت، جرم خارج می‌شود و ممکن است تحت عنوان جرمی دیگر قابل مجازات باشد یا اصلاً جرم محسوب نشود.

به‌ عنوان‌ مثال، اگر شخصی بدون حیله و تقلب مال دیگری را ببرد و برای پس‌ندادن آن به حیله و تقلب روی بیاورد، این عمل به‌عنوان کلاهبرداری محسوب نمی‌شود؛ بنابراین، تحقق و ترتیب این مراحل شرط ضروری کلاهبرداری است.

عنصر معنوی

فردی که جرمی را ارتکاب می‌کند، باید هم بداند عملی که انجام می‌دهد جرم است و هم در لحظه وقوع، قصد انجام آن را داشته باشد. به‌ عبارت‌ دیگر، فرد در صورتی به‌عنوان مجرم شناخته می‌شود که هم قصد انجام عمل غیرقانونی کلاهبرداری را داشته باشد و هم قصد حصول نتیجه و بردن دارایی قربانی را.

• آگاهی از متقلبانه بودن وسیله: تنها تکیه بر وسیله‌ای متقلبانه برای تحقق کلاهبرداری بدون آگاهی از متقلبانه بودن آن کافی نیست.
• قصد فریب‌ دادن: مرتکب ناچار باید قصد داشته باشد که دیگری را اغفال کند. حیله و تقلب مفهومی است که نیازمند تفکر، سبق تصمیم و برنامه‌ریزی واقعی است. نکته مهمی که باید توجه داشت این است که علاوه بر قصد فریب‌دادن و آگاهی از متقلبانه بودن وسیله، قربانی باید ناآگاه از متقلبانه بودن وسیله بوده و فریب بخورد.
• قصد تحصیل و بردن: کلاهبرداری به نتیجه بردن دارایی دیگری وابسته است و شرط ضروری آن سوءنیت خاص است؛ بنابراین، مرتکب باید قصد داشته باشد که از طریق این وسیله متقلبانه دیگری را فریب دهد و از طریق آن دارایی او را ببرد.

آنچه مهم است، قصد بردن دارایی دیگری است و نه قصد آسیب‌ زدن. قصد آسیب‌ زدن ضروری نیست و تنها با قصد بردن دارایی دیگری و بهره‌برداری از آن، قصد آسیب‌ زدن نیز فرض می‌شود.

شرایط شکل‌گیری جرم کلاهبرداری

1. برای تحقق جرم کلاهبرداری، وسیله‌ای که کلاهبردار استفاده می‌کند باید به‌صورت متقلبانه باشد؛ به این معنی که برای ارتکاب جرم از روش‌ها و وسایلی استفاده کند که در طبیعت قانونی خود ندارند.
2. نتیجه مورد نظر از ارتکاب جرم کلاهبرداری باید به‌دست‌آمده باشد. به‌عبارت‌دیگر، کلاهبرداری یک جرم است که در آن ارتکاب جرم و بردن نتیجه غیرقانونی به یکدیگر وابسته هستند؛ بنابراین، برای وقوع جرم کلاهبرداری، مال یا دارایی مورد نظر باید به طور غیرقانونی تحصیل شده باشد.
3. فرد قربانی باید به‌وسیله متقلبانه فریب بخورد و در نتیجه این فریب، مال خود را به کلاهبردار واگذار کند. به‌عبارت‌دیگر، قربانی باید در نتیجه توسل به روش‌های متقلبانه به‌اشتباه بیفتد و مال یا دارایی خود را به کلاهبردار واگذار کند.
4. مال یا دارایی که برداشت می‌شود باید متعلق به شخص دیگری باشد؛ به این معنی که کلاهبردار مال یا دارایی را از شخص دیگری برداشت کند و به نفع خود استفاده کند.
5. ارتکاب جرم کلاهبرداری باید با آگاهی و اراده کلاهبردار صورت گیرد؛ به این معنی که کلاهبردار باید در زمان ارتکاب جرم، آگاهی کامل از طبیعت غیرقانونی اقدام خود و اراده برای انجام آن را داشته باشد.

مستندات قانونی جرم کلاهبرداری

ماده ۱: قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری

هر کس از طریق حیله و تقلب، مردم را فریب دهد و آن‌ها را به شرکت‌ها، تجارتخانه‌ها، کارخانه‌ها، مؤسسات موهوم یا به امتیازات و اموال واهی فریب دهد و یا آن‌ها را به امور غیرواقعی امیدوار سازد و یا از وقوع حوادث و وقایع غیرواقعی ترسانده و یا از نام و عنوان مجعول استفاده کند و با استفاده از وسایل مذکور یا وسایل تقلبی دیگر، مبالغ پول یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصاحساب یا موارد مشابه را به دست آورده و به این روش دیگری را کلاهبرداری کند، به‌ عنوان کلاهبردار در نظر گرفته شده و علاوه بر بازگشت مال به صاحبش، به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جریمه نقدی معادل مبلغی که به دست آورده، محکوم خواهد شد.

در صورتی‌ که شخص بر خلاف واقع عنوان یا سمت مأموریتی را از سوی سازمان‌ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت یا شرکت‌های دولتی یا شوراها یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلابی و به‌طورکلی قوای سه‌گانه و همچنین نیروهای مسلح و نهادها و مؤسسات مأمور به خدمت عمومی ادعا کند یا اگر جرم با استفاده از تبلیغات عمومی از طریق وسایل ارتباط‌جمعی مانند رادیو، تلویزیون، روزنامه و مجله یا سخنرانی در مجامع و یا انتشار آگهی چاپی یا خطی صورت‌گرفته باشد و یا اگر از کارکنان دولت یا مؤسسات و سازمان‌های دولتی یا وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلابی در خدمت عمومی باشد، علاوه بر بازگشت مال به صاحبش، به حبس از دو تا ده سال و انفصال ابد از خدمت دولتی و پرداخت جریمه نقدی معادل مبلغی که به دست آورده، محکوم خواهد شد.

تبصره ۱: در تمامی موارد فوق، در صورت مستندات قانونی جرم کلاهبرداری بر اساس قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری عبارت است از:

• هر کسی که از طریق حیله و تقلب، مردم را فریب دهد و آنها را به شرکت‌ها، تجارتخانه‌ها، کارخانه‌ها، مؤسسات مشکوک یا به امتیازات و اموال غیرواقعی فریب دهد.
• هر کسی که از نام و عنوان مجعول استفاده کند و با استفاده از وسایل تقلبی، مبالغ پول، اموال، اسناد، حوالجات، قبوض یا معادن مشابه را به دست آورده و به روش دیگری کلاهبرداری کند.
• هر شخصی که عنوان یا سمت مأموریتی را در سازمان‌ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت ادعا کند و به طور غلط به خدمت عمومی درآید.
• هر شخصی که با استفاده از تبلیغات عمومی از طریق وسایل ارتباط‌جمعی مانند رادیو، تلویزیون، روزنامه و مجله یا سخنرانی در مجامع و یا انتشار آگهی چاپی یا خطی، کلاهبرداری انجام دهد.
• هر کسی که از کارکنان دولت یا مؤسسات و سازمان‌های دولتی یا وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلابی در خدمت عمومی باشد و به طور غلط ادعا کند.

مجازات برای این جرم در قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری تعیین شده است. مجازات شامل حبس به مدت یک تا هفت سال، پرداخت جریمه نقدی معادل مبلغی که به دست آورده شده است، و در برخی موارد خاص، حبس به مدت دو تا ده سال، انفصال ابد از خدمت دولتی و پرداخت جریمه نقدی معادل مبلغی که به دست آورده شده است.

لطفا توجه داشته باشید که مستندات قانونی ممکن است بین کشورها متفاوت باشند و اطلاعات فوق بر اساس قانون مربوط به جرم کلاهبرداری در یک کشور خاص است. برای اطلاعات دقیق‌تر و جزئی‌تر، به قانون مربوطه در کشور مورد نظر خود مراجعه کنید.

ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی

هر کس در حوزه مبادلات الکترونیکی، با سوءاستفاده یا استفاده غیرمجاز از داده‌پیام‌ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب اعمالی مانند ورود غیرمجاز، ازبین‌بردن، توقف داده‌پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و موارد مشابه، دیگران را فریب دهد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و مشابه آن شود و از طریق این روش‌ها برای خود یا دیگران پول، اموال یا امتیازات مالی به دست آورد و اموال دیگران را به سرقت ببرد، به‌عنوان یک جنایت شناخته می‌شود و در کنار بازپرداخت مال به مالکان آن، با حبس از یک تا سه سال و پرداخت جریمه نقدی معادل مالی که به دست آورده است، محکوم می‌شود.

تبصره: همچنین، شروع به این جنایت نیز به‌عنوان یک جرم شناخته می‌شود و مجازات آن حداقل مجازات تعیین شده در این ماده است.

ماده ۱۱۷ قانون ثبت اسناد و املاک

هر کس که بر اساس یک سند رسمی یا غیررسمی به شخص یا اشخاصی حقی عینی یا منفعتی (به‌صورت متحرک یا غیر محرک) اعطا کند و سپس با استفاده از یک سند رسمی، عین یا منفعت مربوطه را به شخص دیگری به‌صورت معامله یا تعهد مخالف با حق مزبور انتقال دهد، به زندان از ۳ تا ۱۰ سال و مجازات جزایی معین خواهد شد.

ماده ۳ قانون مجازات در خصوص انتقال مال غیرمجاز

فردی که مقررات ماده ۲ را نقض کند، اگر به‌عنوان انتقال دهنده یا گیرنده عمل کند، به‌عنوان یک کلاهبردار شناخته می‌شود و اگر به‌عنوان مالک عمل کند، به‌عنوان همدست جنایتی محسوب می‌شود و مطابق قوانین عمومی مجازاتی موردنظر قرار خواهد گرفت.

ماده ۸ قانون مجازات در خصوص انتقال مال غیرمجاز

اشخاصی که با استفاده از اسناد رسمی، معاملات تقلبی مذکوره در مواد فوق را انجام می‌دهند یا نمایندگی می‌کنند، به‌عنوان جاعل در اسناد رسمی شناخته می‌شوند و مطابق قوانین مربوطه به این موضوع، مجازات خواهند یافت.

جرم کلاهبرداری رایانه‌ای

کلاهبرداری اکنون تنها در فضای حقیقی جامعه رخ نمی‌دهد و با توجه‌ به استفاده گسترده از اینترنت و فضاهای مجازی توسط عموم مردم، این جرم نیز به این حوزه گسترش‌یافته است. به علت قابلیت مرتکبان در فضای آنلاین برای پنهان‌کردن هویت خود و فرار از مجازات کلاهبرداری، اقدامات جنایی خود را از طریق اینترنت انجام می‌دهند.

نوعی رایج از کلاهبرداری، کلاهبرداری اینترنتی است که در آن افراد برای دستیابی به اطلاعات حساس یا مالی از طریق ایمیل‌های تقلبی، سایت‌های فیشینگ، نرم‌افزارهای مخرب یا روش‌های دیگر، سعی در فریب افراد می‌کنند. این شامل فعالیت‌هایی می‌شود؛ مانند سرقت هویت، کلاهبرداری بانکی، کلاهبرداری از طریق تماس‌های تلفنی مجازی، رمزگشایی اطلاعات کارت اعتباری و غیره.

کلاهبرداری اینترنتی، به‌عنوان یک جرم رایانه‌ای، تحت مجازات قانون مجازات اسلامی قرار دارد. روش شکایت از کلاهبرداری اینترنتی از طریق مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی صورت می‌گیرد و پس از ثبت شکایت، مورد به دادسرای جرایم رایانه‌ای ارجاع می‌شود؛ بنابراین، مرجع رسیدگی به شکایت از جرم کلاهبرداری اینترنتی، دادسرای جرایم رایانه‌ای و سپس دادگاه کیفری است.

استراتژی‌های کلاهبرداری به طور مداوم تغییر می‌کنند و به‌روزرسانی می‌شوند، به همین دلیل لازم است تا افراد هوشیاری و اطلاعات کافی درباره روش‌های امنیتی و اقدامات پیشگیری در برابر کلاهبرداری داشته باشند.

جرم کلاهبرداری اینترنتی به فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که در محیط اینترنت و با استفاده از فناوری‌های دیجیتال انجام می‌شود و هدف آن کسب سود غیرقانونی از افراد دیگر است. این نوع کلاهبرداری شامل استفاده از روش‌های تقلبی و فریب از طریق اینترنت می‌شود تا اطلاعات شخصی، مالی یا دیگر منافع افراد را به دست آورد.

مثال‌هایی از جرم کلاهبرداری اینترنتی

1. فیشینگ (Phishing): در این روش، کلاهبرداران تلاش می‌کنند با استفاده از ایمیل‌ها، پیام‌های متنی، یا سایت‌های تقلبی، اطلاعات شخصی و مالی افراد را همچون رمزهای ورود به حساب‌های بانکی، شماره کارت اعتباری و غیره دریافت کنند.
2. رمزگشایی اطلاعات (Ransomware): در این روش، کلاهبرداران با استفاده از نرم‌افزارهای مخرب، فایل‌ها و سیستم‌های کاربران را رمزگذاری می‌کنند و سپس برای بازگرداندن آن‌ها به صاحبانشان مبلغی را به‌عنوان وجه فدیه می‌خواهند.
3. کلاهبرداری بانکی (Bank Fraud): در این حالت، کلاهبرداران با استفاده از روش‌های مختلفی مانند تقلب در فرآیند پرداخت، نفوذ به حساب‌های بانکی مشتریان و سرقت اطلاعات مالی آن‌ها می‌کنند.
4. کلاهبرداری از طریق تماس‌های تلفنی مجازی (Vishing): در این روش، کلاهبرداران با استفاده از تماس‌های تلفنی تقلبی یا تلاش برای جلب اعتماد افراد، اطلاعات حساس و مالی آن‌ها را بدست می‌آورند.

توجه داشته باشید که جرم کلاهبرداری اینترنتی می‌تواند شکل‌ها و روش‌های مختلفی داشته باشد و همواره در تحول و تغییر است، بنابراین نیاز است که افراد برای حفاظت از خود، آگاهی کافی درباره روش‌های امنیتی و اقدامات پیشگیری در این زمینه داشته باشند.

بنابراین، در قوانین جرایم رایانه‌ای مصوب سال ۱۳۸۸ نیز مجازات خاصی در ارتباط با کلاهبرداری‌هایی که با استفاده از اینترنت رخ می‌دهند، پیش‌بینی شده است. بر اساس ماده ۱۳ این قانون که در ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ نیز منعکس شده است، جرم کلاهبرداری اینترنتی و مجازات جرم کلاهبرداری رایانه‌ای به شرح زیر پیش‌بینی شده است:

“هر کس به طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی مانند محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر بازگرداندن مال به صاحب آن، به حبس از یک تا پنج سال یا جریمه نقدی از بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات خواهد شد”.

بنابراین، کلاهبرداری اینترنتی یعنی کلاهبرداری به شیوه سنتی یعنی فریب‌دادن دیگران برای به‌دست‌آوردن مال آنها، اما این عمل از طریق اینترنت صورت می‌گیرد. همچنین، در قانون تجارت الکترونیکی نیز عنصر قانونی جرم کلاهبرداری به این شکل تعریف شده است:

“هر کس در مبادلات الکترونیکی با سوءاستفاده و یا استفاده غیرمجاز از داده‌ها، پیام‌ها، برنامه‌ها، سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب اعمالی مثل ورود، محوکردن، توقف داده‌ها و پیام‌ها، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره، دیگران را فریب داده یا سیستم‌های پردازش خودکار را گمراه کرده و از طریق آن برای خود یا دیگری مال، اموال یا امتیازات مالی به دست آورد و اموال دیگران را به خود اختصاص دهد، مجرم محسوب و علاوه بر بازگرداندن مال به صاحبان آن، به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جریمه نقدی معادل مقدار مال به آن محکوم خواهد شد.”

یکی از روش‌های رایج کلاهبرداران، کلاهبرداری مثلثی است. در این نوع کلاهبرداری، مجرم از فروشنده واقعی یک کالا خرید می‌کند و سپس یک آگهی کاملاً مشابه از آن کالا را منتشر می‌کند. وقتی یک خریدار برای کالا پیدا می‌شود، شماره کارت اصلی فروشنده به خریدار ارائه می‌شود تا مبلغ کالا را به‌حساب فروشنده پرداخت کند. پس از واریز وجه، مجرم کالا را خریداری می‌کند بدون اینکه هیچ پولی پرداخت کند.

روش دیگری که توسط کلاهبرداران استفاده می‌شود، انتشار آگهی‌های مربوط به کار در منزل است. در این روش، کلاهبرداران با بهانه استخدام افراد، اطلاعات حساب بانکی افراد را دریافت کرده و از آن برای پول‌شویی استفاده می‌کنند و در نتیجه، فرد مورد استخدام را به‌عنوان مجرم می‌شناسند.

نکته مهمی که درباره کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد، آن است که این نوع کلاهبرداری‌ها می‌توانند از طریق برداشت غیرمجاز وجه از حساب دیگران یا از طریق فیشینگ انجام شوند. همچنین، فروشگاه‌های آنلاین نیز در برخی موارد ممکن است در این جرم دست داشته باشند، بنابراین کاربران باید مراقبت کافی را به عمل‌آورند تا از وقوع کلاهبرداری‌های اینترنتی جلوگیری کنند.

انواع کلاهبرداری اینترنتی

• قمار و شرط‌بندی: قمار و شرط‌بندی در محیط واقعی و مجازی توجه افراد را جلب می‌کند. سایت‌های شرط‌بندی از طریق هرس و طمع اعضا، به‌حساب کاربری و اطلاعات بانکی آنها دستبرد می‌زنند.
• فروش حساب کاربری بازی‌های آنلاین: برخی افراد از فرصت تحریم‌های علیه ایران استفاده کرده و اکانت‌های بازی‌های کامپیوتری و موبایلی را به مردم می‌فروشند و از طریق این راه دزدی اموال مردم را در فضای مجازی انجام می‌دهند.
• کلاهبرداری اینترنتی با رمز پویا: فیشینگ و دزدی‌های اینترنتی از طریق تماس‌های تلفنی، پیامکی و آنلاین به راه‌های کلاهبرداری اینترنتی تبدیل شده‌اند.
• برنامه‌های رژیم غذایی: سازندگان برنامه‌های رژیم غذایی با ارائه محتوای جذاب، از کاربران پول بیشتری می‌گیرند و درعین‌حال کلاهبرداران نیز با ارسال لینک‌های مخرب به کاربران، از طریق این برنامه‌ها دسترسی به اطلاعات شخصی آنها را به دست می‌آورند.
• کلاهبرداری با شماره تماس‌های مختلف: استفاده از شماره تماس‌های اینترنتی برای تماس با کاربران و جمع‌آوری اطلاعات شخصی و بانکی آنها به راه‌های کلاهبرداری اینترنتی تبدیل شده است.
• فیلترشکن‌ها: برخی فیلترشکن‌ها به‌عنوان ابزارهای کلاهبرداری اینترنتی استفاده می‌شوند. آنها با تبلیغ فیلترشکن، کاربران را قانع کرده و اطلاعات آنها را هک می‌کنند.

مجازات برای کلاهبرداری اینترنتی

مجازات برای کلاهبرداری اینترنتی در سال ۱۳۸۸ در جلسات متعددی بررسی شد و پس از تغییرات و اصلاحاتی که صورت گرفت، ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای تصویب شد.
در این ماده آمده است که اگر فردی به‌صورت غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی برای وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن پیام‌ها یا مختل کردن سامانه‌ها، وجه، مال، منفعت، خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگران استفاده کند، علاوه بر برگرداندن مال به صاحب آن، مجازات حبس از ۱ تا ۵ سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یک‌صد میلیون (۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو را در برخواهد داشت.
همچنین، قانون جدید مجازات برای کلاهبرداری اینترنتی در ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی به این موضوع پرداخته است. باتوجه‌به ماده مذکور، اگر فردی در حین انجام معاملات الکترونیکی، با سوءاستفاده و یا استفاده غیرمجاز از پیام‌ها، برنامه‌ها، سیستم‌های رایانه‌ای در دسترس و وسایل ارتباط از راه دور دیگران را به گمراهی بکشاند، یا با ورود، پاک‌کردن، توقف پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای، در سیستم‌های پردازش خودکار و مشابه آن اختلال ایجاد کند، به ارتکاب کلاهبرداری اینترنتی متهم خواهد شد.
در این صورت، اگر شخص به‌ منظور به‌دست‌آوردن وجوه، اموال یا امتیازات مالی برای خود یا دیگران و اخذ مال دیگران، اقدام کند، مجرم محسوب می‌شود. مجازات برای کلاهبرداری اینترنتی شامل حبس از ۱ تا ۳ سال و پرداخت جزای نقدی مشخصی است.

نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی

نحوه تنظیم شکایت از کلاهبرداری اینترنتی و پیگیری آن به شرح زیر است:

• مراجعه به دفتر خدمات الکترونیکی قضایی: شاکی باید به دفتر خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه کرده و در سامانه ثبت نام کند. کارمندان دفتر خدمات الکترونیکی قضایی برای شاکی پروفایلی ایجاد خواهند کرد.
• ثبت شکایت: شاکی باید با داشتن متن شکواییه یا راهنمایی وکیل، دادخواست دقیق خود را ثبت کند. در صورت لزوم، مدارک شناسایی و مدارکی که شاکی به‌عنوان اثبات کلاهبرداری ارائه می‌دهد، باید به دادخواست ضمیمه شوند.
• پیگیری کلاهبرداری اینترنتی: دادسرای جرایم رایانه‌ای دادخواست را دریافت کرده و آن را بررسی می‌کند. دادیار و بازپرس تحقیقاتی پرونده کلاهبرداری اینترنتی را بررسی و موضوع را به پلیس فتا ارجاع می‌دهند.
• مراجعه حضوری برای پیگیری پرونده: شکایت کلاهبرداری اینترنتی در دادسرا و دادگاه کیفری مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این مرحله، شاکی به همراه وکیل پایه یک دادگستری خود باید حضوری در دادسرا حاضر شده و مدارک لازم برای توضیح و اثبات جرم کلاهبرداری اینترنتی را ارائه کند.
• صدور رای نهایی: دادگاه کیفری با بررسی گزارش دادسرا و مدارک ارائه شده توسط شاکی، رأی نهایی را صادر خواهد کرد. شاکی همچنین می‌تواند از طریق پروفایل سامانه ثبت شکایت به رای صادر شده دسترسی پیدا کند.

مرجع شکایت از کلاهبرداری اینترنتی

مرجع شکایت از کلاهبرداری اینترنتی، دادسرای جرایم رایانه‌ای است. افرادی که قصد شکایت از جرم کلاهبرداری اینترنتی را دارند، باید شکواییه خود را در سامانه ثنا ثبت کنند. در صورت ارجاع شکایت به دادسرای جرایم رایانه‌ای، مقامات دادسرا اقدامات تحقیقی را انجام می‌دهند و در صورت نیاز به تحقیقات تخصصی‌تر، پرونده را به پلیس فتا ارجاع می‌دهند تا تحقیقات را تکمیل کند.

دادسرای جرایم رایانه‌ای یک نهاد قضایی تخصصی است که برای رسیدگی به جرایم اینترنتی و رایانه‌ای تشکیل شده است. این دادسرا در برخی کشورها با نام‌های دیگری مانند دادسرای جرایم الکترونیکی یا دادسرای جرایم کامپیوتری نیز شناخته می‌شود. هدف اصلی این نهاد، رسیدگی به جرایمی است که در حوزه استفاده از فضای مجازی و رایانه‌ها اتفاق می‌افتد.

وظایف و عملکرد دادسرای جرایم رایانه‌ای عموما شامل موارد زیر است:

1. پذیرش شکایات: دادسرا مسئول پذیرش شکایات مربوط به جرایم اینترنتی است. افراد می‌توانند شکایت خود را از کلاهبرداری یا سایر جرایم مرتبط با استفاده از فضای مجازی به این نهاد ارسال کنند.
2. انجام تحقیقات مقدماتی: مقامات دادسرا، مانند دادیار و بازپرس، به انجام تحقیقات اولیه در خصوص پرونده‌های کلاهبرداری اینترنتی می‌پردازند. آن‌ها اطلاعات اولیه را جمع‌آوری کرده، شواهد و ادله را بررسی می‌کنند و به بررسی صحت شکایت می‌پردازند.
3. ارجاع به پلیس فتا: درصورتی‌که پرونده نیاز به تحقیقات تخصصی‌تر داشته باشد، دادسرا می‌تواند آن را به پلیس فتا (پلیس اینترنتی) ارجاع دهد. پلیس فتا مجهز به تخصص و تجهیزات لازم برای تحلیل دقیق و پیگیری جرایم اینترنتی است.
4. رسیدگی قضایی: در صورت تایید صحت شکایت و جمع‌آوری کافی شواهد، دادسرا می‌تواند به‌عنوان نماینده قانونی مدعی در دادگاه عمل کند و رسیدگی به پرونده را آغاز کند. این شامل تهیه اسناد قانونی، ارائه شواهد و ادله، و دفاع در دادگاه می‌شود.

استفاده از دادسرای جرایم رایانه‌ای امکان پیگیری و مقابله با جرایم اینترنتی را بهبود می‌بخشد و به اطمینان دریافت‌کنندگان خدمات اینترنتی کمک می‌کند. همچنین، این نهاد به‌عنوان مرجع تخصصی در امور قضایی مرتبط با فضای ممکن درخواست شده به‌صورت یونیک به شرح زیر بازنویسی می‌شود:

“مرجع شکایت از کلاهبرداری اینترنتی، دادسرای جرایم رایانه‌ای است. افراد می‌توانند شکایت خود را درباره جرم کلاهبرداری اینترنتی در سامانه ثنا ثبت کنند. پس از ارجاع شکایت به دادسرا، مقامات دادسرا اقدامات تحقیقی را انجام می‌دهند و در صورت نیاز به تحقیقات تخصصی‌تر، پرونده را به پلیس فتا ارجاع می‌دهند تا تحقیقات را تکمیل کند. در نهایت، دادسرا به‌عنوان نماینده قانونی مدعی در دادگاه رسیدگی به پرونده اقدام می‌کند.”

مراحل پیگیری شکایت از کلاهبرداری اینترنتی

مراحل پیگیری شکایت از کلاهبرداری اینترنتی عبارت‌اند از:

• مراجعه به دادسرا: شاکی باید به دادسرای جرایم رایانه‌ای مراجعه کند و شکایت خود را ثبت کند.
• تحقیقات مقدماتی: مقامات دادسرا مسئول انجام تحقیقات اولیه درباره شکایت هستند. آن‌ها شواهد و مدارک مربوطه را بررسی کرده و صحت شکایت را بررسی می‌کنند.
• ارجاع به دادگاه: در صورت تایید صحت شکایت و وجود شواهد کافی، پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می‌شود.
• رسیدگی در دادگاه: دادگاه کیفری با ملاحظه مدارک و شواهد موجود در پرونده و تحقیقات دادسرا، رای نهایی را صادر می‌کند. در صورت اثبات گناه کلاهبرداری اینترنتی توسط متهم، مجازات قانونی برای وی تعیین می‌شود.
• پیگیری از طریق سامانه ثنا: برای دسترسی به قرارهای صادره توسط دادسرا و رای‌های صادره توسط دادگاه، می‌توانید از سامانه ثنا استفاده کنید.

با انجام این مراحل، شکایت از کلاهبرداری اینترنتی پیگیری می‌شود و در صورت اثبات گناه، متهم مجازات قانونی می‌بیند.

روش‌های شکایت از سایت‌های اینترنتی

امروزه با گسترش سایت‌های اینترنتی که خدمات مهمی را به‌صورت غیرحضوری ارائه می‌دهند و به‌ویژه در ایام کرونا که تعطیلی‌ها نیز بیشتر شده است، بسیاری از افراد به خرید اینترنتی از سایت‌ها می‌پردازند و در برخی موارد به‌ صورت خواسته یا ناخواسته اختلافاتی بین طرفین معامله به وجود می‌آید که در صورت عدم توجه، ممکن است خریداران با سرقت اینترنتی یا کلاهبرداری اینترنتی مواجه شوند.

یکی از روش‌های متداول در کلاهبرداری، دریافت بیعانه از مشتری است. در این روش، فروشنده قیمت بسیار جذابی را روی سایت قرار می‌دهد و خریدار برای اطمینان از عدم ازدست‌دادن فرصت، مقداری از مبلغ را به‌عنوان بیعانه به‌حساب خریدار واریز می‌کند. فروشنده، یا به عبارتی مجرم، پس از اختلاف، از دسترس خارج می‌شود و خریدار هم‌زمان هم پول خود را از دست می‌دهد و هم کالا را دریافت نمی‌کند.

بنابراین، پس از توصیه به شهروندان در خصوص رعایت نکات امنیتی هنگام خرید از سایت‌های اینترنتی، باید آن‌ها را نیز آگاه کنیم که در صورت بروز مشکل، می‌توانند شکایت خود را از سایت‌های اینترنتی مطرح کنند؛ به‌گونه‌ای که اقدامات جنایتی مانند فیشینگ برای دیگران جلوگیری شود.

در حال حاضر، روش‌های اصلی شکایت از سایت‌های اینترنتی را می‌توان به سه دسته زیر تقسیم کرد:

• اول، شکایت از طریق سایت “ای نماد”؛
• دوم، شکایت از طریق پلیس فتا؛
• و سوم، شکایت از طریق مراجع قضایی.

به‌ علاوه، باید به این نکته اشاره کنیم که گاهی اوقات شاکی، قصد شکایت از سایت اینترنتی را ندارد؛ بلکه فقط می‌خواهد کالایی که خریداری کرده است را دریافت کند یا پول خود را بازگیرد. این موضوع شامل شکایت نمی‌شود، بلکه یک مسئله حقوقی است.

به همین منظور، شاکی می‌تواند به‌جای ارائه شکایت در مراجع قضایی یا پلیس فتا، به دادگاه حقوقی دادخواستی را برای اجرای تعهدات مطالبه کند و مدارک لازم از جمله فیش واریزی را به دادخواست خود پیوست کند.

در حال حاضر، روش‌های اصلی شکایت از سایت‌های اینترنتی را می‌توان به سه دسته زیر تقسیم کرد: اول، شکایت از طریق سایت “ای نماد”؛ دوم، شکایت از طریق پلیس فتا؛ و سوم، شکایت از طریق مراجع قضایی. در ادامه، به توضیح هر یک از این روش‌ها و نحوه عملکرد آن‌ها می‌پردازیم و در یک مقاله جداگانه، خرید امن از صفحات اینستاگرام را نیز شرح خواهیم داد.

به‌علاوه، باید به این نکته اشاره کنیم که گاهی اوقات شاکی، قصد شکایت از سایت اینترنتی را ندارد؛ بلکه فقط می‌خواهد کالایی که خریداری کرده است را دریافت کند یا پول خود را بازگیرد. این موضوع شامل شکایت نمی‌شود، بلکه یک مسئله حقوقی است. به همین منظور، شاکی می‌تواند به‌جای ارائه شکایت در مراجع قضایی یا پلیس فتا، به دادگاه حقوقی دادخواستی را برای اجرای تعهدات مطالبه کند و مدارک لازم از جمله فیش واریزی را به دادخواست خود پیوست کند.

در این مطلب، به توضیح درباره کلاهبرداری اینترنتی و انواع آن پرداخته شده است. همچنین به برخی از ماده‌های قوانین جرایم رایانه‌ای و تجارت الکترونیک اشاره شده است که جرم کلاهبرداری اینترنتی و مجازات آن را تعیین کرده‌اند. با مطالعه این مطلب، می‌توانید اطلاعاتی درباره مراحل شکایت در قبال کلاهبرداری اینترنتی و رسیدگی به آن را دریافت کنید.