نقد و بررسی فیلم I’m Your Man | مشکلِ بی‌نقصی

فیلم آلمانی I’m your man یک کمدی رمانتیک علمی تخیلی و از تازه‌ترین فیلم‌هایی است که به گمانه‌زنی درباره‌ی تأثیرات احتمالی تکنولوژی رُبات‌های انسان‌نما در زندگی بشر، به ویژه قلمروی زندگی عاطفی می‌پردازد.

در این فیلم، خبری از پرسش‌های قدیمی و کلیشه‌ای شده‌ با محوریت هوش مصنوعی و ربات‌های انسان‌نما نیست. پرسش‌هایی از این دست که آیا ربات‌ها می‌توانند احساساتی شبیه انسان‌ها داشته باشند یا خیر؟ یا اینکه آیا ربات‌های انسان‌نما قادر به همزیستی با انسان‌ها هستند؟ آیا به دلیل برتری هوش مصنوعی‌شان، در نهایت علیه انسان طغیان می‌کنند؟ آیا رفتاری مخرب از خود نشان می‌دهند؟ و… . فیلم تلاش می‌کند به هیچ کدام از این قلمروها وارد نشود. به جای آن، با وضعیت کاملاً ایده‌آلی درباره‌ی رُبات انسان‌نمای فیلم روبه‌رو هستیم. در حقیقت، به نحو کنایه‌آمیزی، همین بی‌نقص بودن به نقطه‌ی بحرانی داستان فیلم تبدیل شده است.

ربات انسان‌نمای فیلم I’m your man در کالبد مردی جذاب، باهوش، با توان ارتباطی هر دم در حال پیشرفت ظهور می‌یابد که قادر است ظواهر زندگی انسانی را کاملاً رعایت کند و جوری طراحی شده که از نظر شباهت ظاهری، با انسان مو نمی‌زند. می‌تواند به نرمی و موزونی یک آدم معمولی حرکت کند. انواع غذاها را بخورد، نوشیدنی بنوشد، استحمام کند، ظاهری طبیعی داشته باشد، با صدا و لحنی کاملاً عادی و غیرماشینی با سایرین صحبت کند. با هوش غیرعادی‌اش اطرافیان را تحت تأثیر قرار دهد و مثل موجودی فضایی که به کره‌ی زمین آمده تا با زندگی بشر هر چه بیشتر آشنا شود، در حال یادگیری از طریق مراوده با انسان‌هاست. بنابراین، داستان فیلم در دنیایی اتفاق می‌افتد که هوش مصنوعی به درجه‌ای از پیشرفت دست پیدا کرده که ربات‌های انسان‌نما به میزان بسیار زیادی به انسان‌ها شباهت دارند؛ امّا هنوز به طور وسیع، به کار برده نمی‌شوند.

آلما(با بازی مارن اِگت) باستان‌شناسی است که اخیراً به رابطه‌ی عاطفی‌اش با یکی از همکارانش پایان داده و زندگی شخصی خوشایندی را از سر نمی‌گذراند. رئیسش از او می‌خواهد در آزمایشی با حضور رباتی انسان‌نما که از طرف شرکتی مشهور طراحی شده شرکت کند و در عوض، بودجه‌ی لازم برای تأمین مالی پروژه‌ی علمی‌ در دست انجامش را به دست آورد. آزمایش این است که آلما باید به مدّت سه هفته با رباتی انسان‌نما که مطابق با نیازهای عاطفی و ملاک‌های او طراحی شده، زندگی کند و در نهایت یک ارزیابی اخلاقی و تخصصی به شرکت سازنده‌ی ربات و کمیته‌‌ای از ارزیابان ارائه کند. یک ارزیابی جامع که در نهایت به تصمیم‌گیری پیرامون مسائل مهمی ختم می‌شود: این که آیا ربات‌ها حق دارند ازدواج کنند، کار کنند، پاسپورت داشته و آزادانه مسافرت کنند، حقوق بشر درباره‌شان به کار برده شود و… . بدین ترتیب، آلما می‌پذیرد تا در مدّت زمان درنظرگرفته شده با ربات انسان‌نمایی به نام تام (با بازی دن استیونز) زندگی کند و ارزیابی نهایی خود را ارائه دهد.

خوشایند و دلپذیر بودن فیلم I’m your man به میزان زیادی به طراحی ربات انسان‌نمای آن برمی‌گردد که به اتکای هوشمندی و آگاهی‌اش از الگوهای ذهنی و ترجیحات دلخواه آلما، به ویژه در نیمه‌ی نخست فیلم، منشأ بسیاری از موقعیت‌های جذاب داستان است. اگرچه انتظار داریم کارهای عجیب و غریب بیشتری از او سر بزند، امّا فیلم در این مورد زیاده‌روی نمی‌کند. در واقع، فیلم از تماشاگران می‌خواهد همچون آلما، منفعلانه به تماشای این موجود ناشناخته بنشینند و به حدّ و مرزهای این نمونه از ربات انسان‌نما پی ببرند. امری که با توجّه به بازی دلچسب و گیرای دن استیونز تا حدّ زیادی در همراه کردن تماشاگر موفق است.

با این حال، به نظر می‌رسد که فیلم I’m your man بیشتر بر همین موقعیت‌های جذاب تکیه می‌کند و نمی‌تواند یا نمی‌خواهد به بسط عناصر کمیکش بپردازد. از این جهت، شاید به دشواری بتوان آن را در محدوده‌ی فیلم‌های کمدی دسته‌بندی کرد. در حالی که افتتاحیه‌ی فیلم با آن ریتم نسبتاً تند و لحن کمدی، انتظار دیگری در تماشاگر ایجاد می‌کند و نویدِ فیلمی کمدی رمانتیک به وی می‌دهد امّا هرچه به انتهای فیلم نزدیک‌تر می‌شویم، از محتوای کمدی کمتر خبری هست و فیلم به طرز غافلگیرکننده‌ای به پرسش‌هایی عمیق و فلسفی‌تری می‌پردازد که شاید در وهله‌ی نخست چندان جدی‌شان نگرفته بودیم. پرسش‌هایی که تصور می‌کردیم تنها برای ایجاد زمینه‌ی وقوع داستان طرح شده‌اند، و بهانه‌ای هستند تا روحِ کمدی رمانتیک فیلم به جریان بیفتد ولی فیلم در این مورد، انتظارات ما را برهم می‌زند.

در نیمه‌ی دوّم فیلم، پیرنگ روایی اساساً بر شخصیت آلما تمرکز می‌کند. وقت بیشتری را در فضای خانواده‌ی وی می‌گذرانیم. به این راز پی می‌بریم که ایده‌آل‌های ظاهری آلما درباره‌ی شریک زندگی‌اش، که در خصوصیات ظاهری تام تجسم یافته‌اند، از کجا نشأت می‌گیرند. چرا آلما نمی‌تواند در نهایت با تام کنار بیاید؟ آن هم در شرایطی که ظاهراً تام به خوبی از نیازها و علایق آلما باخبر است، به بهترین نحو به آنها پاسخ می‌دهد، خصوصیاتی را دارا‌ست که آلما از شریک زندگی‌اش انتظار دارد، در برخی شرایط بحرانی به خوبی می‌تواند علی رغم رک‌گویی و حقیقت‌گویی سرد و بی‌طرفانه‌اش، آرامش را به آلما برگرداند، و… .

با این حال، فیلم I’m your man در فرازهای پایانی به همان مسیر بسیاری از فیلم‌های کمدی رمانتیک می‌رود. جایی که دلیل اندوه و علّت رفتارهای آلما را درمی‌یابیم. از تجربه‌ی تلخی که از سر گذرانده باخبر می‌شویم. جایی که ترس‌ها و بیم‌هایش درباره‌ی آینده برملا می‌شوند. این نقطه، همان جایی است که فیلم می‌کوشد بر حسرت زنان مستقل در تشکیل خانواده و داشتن خانواده‌ای کامل همراه با فرزند تأکید کند. ترفند و شگرد فیلم برای آشکارسازی درونیات آلما به واسطه‌ی تحلیل روانشناختی و ظاهراً علمی تام، بار دراماتیک صحنه‌های مذکور را کاهش داده و فیلم را از طنازی و سرخوشی سرتاسری‌اش جدا می‌کند. به عبارت بهتر، علی رغم تازگی‌ها و جاذبه‌هایی که روایت در قلمرو یک فیلم از این نوع به مخاطب عرضه می‌کند، امّا در نهایت باز هم همان معضل همیشگی این گونه فیلم‌ها را پیش می‌کشد: رام کردن و سر به راه کردن زنی مستقل که باید به مدد یک وصلت عشقی صورت بگیرد. با این حال، اشاره به وضعیت تلخی که آلما علی رغم میلش با آن مواجه است، حال‌وهوایی غمناک و حسرت‌آلود به کاراکتر و فرازهای پایانی روایت می‌بخشد. خطی که با ارزیابی نهایی آلما از زیست مشترک با ربات‌های انسان‌نما تکمیل می‌شود.

در مجموع می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که فیلم I’m your man از برخی کلیشه‌های فیلم‌های کمدی رمانتیک بهره می‌گیرد تا مسئله‌ی مهم‌تری را کندوکاو کند؛ و آن وجود نقص و کاستی در شرایط ایده‌آل زندگی انسان و تأثیر آن در ارتباط برقرار کردن با دیگر انسان‌هاست. آلما در ارزیابی نهایی‌اش، حضور ربات‌های انسان‌نما را به دلیل پوشاندن و رفع کاستی‌های زندگی افراد به ضرر وضعیت بشر می‌داند؛ استدلال‌هایش تا حدّ زیادی موضع او را در نیمه نخست فیلم توضیح می‌دهد. با این حال، با یک پایان‌بندی متناقض و سؤال‌برانگیز مواجه هستیم. آیا کنش پایانی‌ آلما برای یافتن مجدد تام و ابراز عشق غیرمستقیم‌اش، همزمان نشانه‌ای برای پذیرش کاستی‌های زندگی خودش و تأییدی بر صلاحیت ربات‌های انسان‌نما در برعهده گرفتن نقش شریک عاطفی نیست؟