چرا به بعضی بازی ها «مستقل» می گوییم؟

این مقاله توسط حسن متقی گلشن یکی از برترین بازیسازان مستقل ایرانی نوشته شده است که در آن به ماهیت بازی های مستقل می‌پردازد. بعد از خواندن این مقاله، شما درک بهتری از معنی بازی های مستقل پیدا خواهید کرد.

بازی مستقل… اگرچه معنی این عبارت اصلا پیچیده نیست، این روزها تفکیک کردن بازی های مستقل از غیر مستقل هم کار آسانی نیست. مستقل در یک کلام یعنی «بدون حمایت تهیه کننده یا ناشر». رواج کلمه مستقل زمانی اتفاق افتاد که تعدادی تولید کننده بدون حمایت تهیه کننده یا ناشر، دست به تولید زدند. شاید برای شما سوال باشد که تهیه کننده یا ناشر کیست؟ در اینجا منظور هر کسی است که در روند تولید، پرداخت مالی به سازندگان دارد (مثلا بودجه دولتی، حمایت بنیاد ملی بازیهای رایانه ای، بودجه ناشر یا تهیه کننده خصوصی، وام بانکی و…).

فرزندی را در نظر بگیرید که به سن قانونی رسیده و شرایط جدیدش اقتضا می کند که از والدینش استقلال پیدا کند. او دوست دارد خودش برای زندگیش تصمیم بگیرد. برای او سخت است که از پدرش پول توی جیبی بگیرد. برای خودش جوانی شده و وقتش رسیده روی پای خودش بایستد و زندگی خودش را بسازد. درک این مفهوم برای هر کسی که این دوره از زندگی را تجربه کرده باشد مثل آب خوردن است و این همان چیزی است که برخی تحت عنوان «روحیه مستقل بودن» از آن یاد می کنند. اگر از من بپرسید که چرا درک عبارت «بازی مستقل» برای خیلی ها سخت است، به شما می گویم که اکثر گیمرها و نیز تعداد زیادی از همکاران بازیساز هنوز با نقطه عطف این دوره از زندگی مواجه نشده اند؛ و این از طرفی اقتضای فرهنگ مرسوم، و از طرف دیگر برخواسته از نوپایی صنعت بازیسازی کشور است؛ بگذریم.

آنچه گفته شد تعریف مرسوم «بازی مستقل» در دنیاست. اما این همان چیزی نیست که هنگام تجربه یک بازی با آن مواجه هستیم. وقتی بازی می کنیم با گرافیک، گیمپلی، آرم های نمایش داده شده در اول بازی و اگر خیلی پاپی باشیم با کردیتز بازی سر و کار داریم. بازی های مستقل نشانه هایی دارند که می توان بعضی از آنها را در متن بازی، و بعضی دیگر را در شرایط تیم تولید کننده جست و جو کرد. و ما در ادامه به بررسی این نشانه ها خواهیم پرداخت. اما لازم است اول توضیح بدهم که «نه تمام بازی های مستقل این نشانه ها را دارند» و «نه یک بازی مستقل لزوما تمام این نشانه ها را دارد»! اگر در یک بازی مستقل (یا تیم تولید کننده اش) چند تا از این نشانه ها را پیدا کردیم باید برویم و ببینیم که آیا این بازی با حمایت تهیه کننده یا ناشر تولید شده است یا خیر. جواب این سوال، تعیین کننده مستقل بودن یا نبودن بازی است.

و حالا نشانه های یک بازی (یا بازیساز) مستقل، به ترتیب اولویت و اهمیت:

1. حق نشر و مالکیت بازی تنها متعلق به تیم سازنده باشد: این یعنی تصمیم گیری ها داخل تیم تولید انجام می شود و نه خارج از آن. و نشان می دهد که تیم تولید کننده برای تصمیم گیری خودکفا هستند.

اگر می بینید که در ابتدای بازی، لوگوی دیگری همراه آرم تولید کننده نمایش داده می شود، احتمالا دست تصمیم گیرنده های خارج از تیم تولید در میان است. البته بسیاری از بازی های mainstream هم فقط متعلق به تیم سازنده هستند. پس زود قضاوت نکنید، اکثر این بازی ها مستقل نیستند.

2. تیم تولید کننده کوچک (۱، ۲، ۳ یا… نفر) باشد: اگر نگاهی به کردیتز بازی های AAA انداخته باشید حتما دیده اید که گاهی صدها نفر به مدت چند سال روی یک پروژه کار کرده اند. خب مطمئن باشید که این بازی ها مستقل نیستند.

این عامل در تعریف بومی بازی مستقل باید نسبت به مجموعه بازیسازان کشور سنجیده شود. مثلا وقتی در ایران بزرگترین تیم تولید متشکل از ۳۶ نفر است، یک تیم ۱۵ نفره، کوچک به حساب نمی آید.

3. خلاقیت و نوآوری سرلوحه کار باشد: یعنی تیم تولید کننده در ایده پردازی مقلد و وابسته به دیگران نباشد. این خلاقیت می تواند در گرافیک، گیمپلی، ایده های فنی یا حتی داستان بروز کند.
4. بازیساز مستقل با عشق و علاقه و برای بیان احساسات درونی خودش کار می کند: یعنی بازیساز ثابت قدم و بردبارانه کار می کند. همه اعضای تیم برای خلق یک اثر جدید انگیزه زیادی دارند و اینطور نیست که برای پر کرد ساعت کار، صبح را به شب برسانند. وجود این خاصیت را خود اعضا تیم تولید بهتر از همه می توانند تشخیص دهند.
5. نداشتن دفتر کار: یکی دیگر از نشانه هایی که در طیف بازیسازان مستقل دیده می شود این است که برای کار کردن از منزل شخصی یا محیط های عمومی مانند سالن مطالعه، کافی شاپ، دانشگاه و… استفاده می کنند.
6. نداشتن حامی رسانه ای: گاهی اوقات یک حامی رسانه ای قدرتمند در موفقیت یک پروژه آنقدر موثر است که انگار همه‌ی بار نگرانی درباره شکست را از روی دوش تولید کنندگان بر می دارد و این خلاف آن چیزی است که پیشتر از بازیسازی مستقل وصف کردیم.

مثلا بازی SMB را در نظر بگیرید. تیم تولید کننده در اوایل کار با شرکت مایکروسافت قرارداد انتشار بستند. اگرچه هیچ پولی دریافت نکردند اما چندی نگذشت که بازیشان تبدیل به یکی از مورد انتظارترین پلتفورمرهای سال شد. به نظر من اگرچه دوره تولید به آنها سخت می گذشت اما در دل خود مطمئن بودند که «مایکروسافت جایی نمی‌خوابد که آب زیرش برود»! خب این شرایط را با نحوه تولید Braid و WOG مقایسه کنید. هرگز نمی خواهم بگویم SMB مستقل نبوده، نه! اما داشتن حامی رسانه ای از عیار یک بازیساز مستقل می کاهد.

7. نظر شما چیست…؟

نتیجه اینکه مستقل بودن یک مفهوم فازی است. نمی توان گفت یک بازی کاملا مستقل است یا نیست. بلکه می توان با معیارهای مختلف، عیار مستقل بودن آن را سنجید. همچنین برای رفع ابهام باید بگویم که سبک گرافیکی (دوبعدی یا سه بعدی، پیکسل آرت یا رئال، لوپلی یا هایپلی و…) ارتباطی با مستقل بودن یا نبودن یک بازی ندارد. امروزه تعداد بازی های مستقل بیشتر از بازی های غیرمستقل است که در ژانرها و سبک های متنوعی خودنمایی می کنند.

جالب است بدانید برخلاف تصور بازیسازان، بیشتر گیمرها اصلا به این عبارت علاقمند نیستند! و هیچ بازی در دنیا وجود ندارد که به خاطر مستقل بودنش پرطرفدار باشد. بلکه برعکس، خیلی از گیمرها تصور می کنند بازی های مستقل بازی های بی کیفیتی هستند که ارزش وقت تلف کردن را ندارند. اگر یک بازی مستقل، پرفروش و پرطرفدار است بدانید که کیفیت رقابتی علت این اتفاق بوده و نه چیز دیگر.

و اما هدف من از نگارش این مقاله ترغیب شما گیمرهای عزیز به تجربه کردن بازی های مستقل نیست؛ همچنین قصد ندارم شما بازیسازان گرامی را به مستقل بودن تشویق کنم. بلکه در این چند سال با موارد زیادی برخورد کرده ام که به اشتباه از این عبارت استفاده شده است. بارها با این جمله مواجه شده ام که «بازی مستقل یعنی بازی های دو بعدی و کوچک». و یا این جمله که «همه بازیسازان ایرانی مستقل هستند»! امیدوارم بعد از خواندن این مطلب درک بهتری از بازی های مستقل و روحیه استقلال در ذهن شما نقش بسته باشد. با آرزوی موفقیت و پیروزی؛ از خدای مهربان برای شما لحظاتی خوش و پر انرژی را خواستارم.

حسن متقی گلشن – ll24llll