معرفی هنر کازپلی، از پیدایش تا آینده

در گذشته، پوشیدن لباس شخصیت‌های معروف خیالی و واقعی فقط مخصوص جشن هالووین، تئاترها و نمایش‌های مدرسه‌ای بود. اما امروز چطور؟ حالا این کار تبدیل به یک هنر، سبک زندگی و برای بسیاری حتی به یک شغل تبدیل شده است. امروز قصد داریم دنیای خلاقانه‌ی کازپلی Cosplay که مخفف Costume Play به معنای «بازی با لباس» است را با هم بررسی کنیم. گیمرها و عاشقان سینما با کازپلی شخصیت‌های محبوب خود را زنده می‌کنند.

کازپلی از یک سرگرمی خاص و محدود، به پدیده‌ای جهانی تبدیل شده؛ جشنواره‌های مربوط به آن سریع‌تر از سالن‌های کنسرت پر می‌شوند و شبکه‌های اجتماعی مملوء از کازپلی‌های جذاب و حیرت‌آور هستند. کازپلی فقط دوختن لباس یا گریم نیست، بلکه داستان‌ سرایی، تعلق خاطر به یک دنیا، یک جامعه و در دنیای بازی‌های ویدیویی، به پلی پرشور و زنده میان ماجراجویی‌های دیجیتال و بیان واقعیت‌ها در دنیای حقیقی تبدیل شده است.

اما چطور به این نقطه رسیدیم و چگونه بازی‌های ویدیویی به یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده‌ فرهنگ کازپلی تبدیل شدند؟ بیایید کمی به گذشته برگردیم و ریشه‌ چگونگی پیدایش آن را بررسی کنیم؛ از ماسک‌های مهمانی‌های قرن هجدهمی گرفته تا قهرمانان دنیای بازی‌های مدرن.

ریشه‌های تاریخی کازپلی از مهمانی‌های بالماسکه تا کازپلی مدرن

خیلی پیش‌تر از آن‌ که ماریو، مستر چیف، تیفا و یا هر کاراکتر گیمینگ دیگری وجود داشته‌ باشند؛ مردم لباس‌هایی به تن می‌کردند تا به شخصی یا چیزی از یک داستان یا افسانه تبدیل شوند. یکی از نخستین نمودهای این تمایل، به مهمانی‌های بالماسکه قرن پانزدهم اروپا بازمی‌گردد. این مراسم‌های پرزرق و برق و سرشار از رمز و راز، راهی برای ارضای خیال‌پردازی و رهایی از قیود اجتماعی بودند؛ مهمانان با نقاب‌ها و لباس‌های مجلل شب را زیر نور لرزان شمع به رقص و شادی می‌گذراندند. هویت‌ها دگرگون شده، قوانین زیر پا گذاشته می‌شدند و انسان‌ها برای مدتی کوتاه طعم زندگی در قالب چهره‌ای دیگر را می‌چشیدند.

در سوی دیگر جهان، در ژاپن نیز افرادی علاقه‌ی خود به نمایش‌های مبتنی بر لباس و ماسک را به شیوه‌ای کاملاً بومی دنبال می‌کردند. هنرهای سنتی تئاتر ژاپنی مانند کابوکی (Kabuki)، نو (Noh) بونراکو (Bunraku)، به‌شدت متکی بر پوشش‌های نمادین، آرایش چهره، ماسک و حرکات اغراق‌آمیز برای روایت داستان‌ها بودند. در این نمایش‌ها، لباس تنها یک عنصر بصری نبود بلکه پیام اصلی به شمار می‌آمد.

اما جرقه‌ی واقعی کازپلی مدرن در دهه‌ی ۱۹۸۰ زده شد؛ زمانی که خبرنگار ژاپنی، نوبویوکی تاکاهاشی (Nobuyuki Takahashi)، در جریان یک جشنواره در لس‌آنجلس با طرفدارانی روبه‌رو شد که در لباس شخصیت‌های محبوب خود ظاهر شده بودند. او که تحت تأثیر این تجربه قرار گرفت، واژه‌ی «کازپلی» را با ترکیبی از costume (لباس) و play (بازی) ابداع کرد و این مفهوم را با خود به ژاپن بازگرداند؛ جایی که به‌ راحتی در فرهنگ طرفداران انیمه، مانگا و بازی‌های ویدیویی جا افتاد. از آن زمان، کازپلی از یک ایده‌ی سرگرم‌کننده به یک حرکت فرهنگی تمام‌عیار تبدیل شده و با انفجار محبوبیت بازی‌های ویدیویی در دهه‌های ۹۰ و ۲۰۰۰، موقعیت برای دگرگونی‌ این هنر کاملاً مهیا شد.

کازپلی در صنعت بازی‌های رایانه‌ای

تا اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، بازی‌های ویدیویی دیگر صرفاً به کسب امتیاز یا ارتقاء لول محدود نمی‌شدند؛ بلکه به تجربه‌ی قرار گرفتن در قالب شخصیت‌های نمادین تبدیل شده بودند. چه وقتی در حال مبارزه با زامبی‌ها در Resident Evil بودید و چه در حال کاوش به‌ عنوان لینک در The Legend of Zelda، شخصیت‌های بازی‌ها تبدیل به قهرمانان روزگار ما شدند. و چه راهی بهتر برای گرامی‌داشتن آن‌ها از این که با کازپلی، خود را به شکل آن‌ها درآورید؟

برای گیمرها، کازپلی صرفاً یک لباس نیست، بلکه به معنای زنده کردن شخصیت‌های محبوبشان است. لارا کرافت، کریتوس، ساموس آران، گرالت و… دیگر تعدادی پیکسل‌ روی صفحه نمایش نبودند، بلکه نمادهایی از ماجراجویی، قدرت و احساسات به حساب می‌آمدند. کازپلی به طرفداران این فرصت را داد تا وارد دنیای بازی‌های مورد علاقه خود شوند و به‌طور مملوس آن را که دوست داشتند، نمایندگی کنند. این تبدیل به راهی برای ابراز ارتباط عمیق‌تر با بازی‌ها و طرفداران شد.

رونق کازپلی در صنعت بازی‌های ویدیویی تنها به ساخت لباس‌ توسط طرفداران محدود نشد. این جنبش به سرعت جنبه‌ای حرفه‌ای به خود گرفت. کازپلیرها شروع به هویت بخشی به مهارت‌ خود کردند، با مسابقاتی که در رویدادهای بزرگ بازی مانند Comic-Con ،PAX و Tokyo Game Show، برگزار می‌شد، فرصتی عالی برای این افراد به وجود می‌آمد که کارهای خود را به نمایش بگذارند. خیلی زود استودیوها و ناشران متوجه قدرت کازپلی شدند و با خالقان این آثار برای رویدادهای تبلیغاتی، عرضه محصولات و حتی انتشار رسمی بازی‌ها همکاری کردند. به یاد دارم مدتی پس از معرفی و عرضه چند قسمت اول Life is Strange، کارگردان این بازی مستقیما از کازپلیرها تشکر کردن و وجود آن‌ها را یکی از دلایل موفقیت و بیشتر و شناخته شدن این بازی دانست.

امروزه کازپلی تنها یک سرگرمی نیست، بلکه بخش مهمی از فرهنگ بازی‌های ویدیویی و حتی سینما شده است. امروز مرزهای بین کازپلیرهای حرفه‌ای و آماتور در حال محو شدن است. بیشتر کازپلیرها خیلی راحت فرصت‌ اسپانسرشیپ و قراردادهای مالی برای همکاری مستقیم با توسعه‌دهندگان و ناشران بازی‌ها را به‌ دست می‌آورند.

رویدادها و نمایشگاه‌ها، عرصه‌ای برای کازپلیرها

اگر تا به حال در یک رویداد بزرگ مرتبط با بازی‌های ویدیویی شرکت کرده‌ باشید، حتماً کازپلیر ها را دیده‌اید و احتمالاً متعجب هم شده‌اید. نمایش کازپلی تبدیل به چاشنی اصلی این رویدادها و گردهمایی‌ها شده است. بازدیدکنندگان صرفاً برای دیدن بازی‌های جدید یا ملاقات با صداپیشگان و دست‌اندرکاران به رویدادهای گیمینگ نمی‌روند، تماشای کازپلی‌ها و عکاسی با آن‌ها هم جزو برنامه بازدیدکنندگان است. Comic-Con در سن دیگو، Tokyo Game Show ،PAX این‌ها فقط مکان‌هایی برای نمایش بازی‌ها نیستند، بلکه به مراکز کازپلی تبدیل شده‌اند که هر ساله هزاران نفر را جذب می‌کنند، افرادی که نه فقط برای بازی کردن بلکه برای تبدیل شدن به شخصیت‌هایی که دوست دارند، می‌آیند.

شکی نیست که کازپلی دیگر یک هنر است، کازپلیرها ماه‌ها و حتی سال‌ها زمان و هزینه صرف آماده کردن لباس خود می‌کنند. چه شمشیر Cloud از Final Fantasy باشد و چه لباس Ryu از Street Fighter، کازپلیرها در مجامع نهایت تلاش خود را می‌کنند و اغلب با ورزش و رژیم بدن خود را به بدن کاراکتر مورد نظر می‌رسانند. مسابقات کازپلی تبدیل به برجسته‌ترین قسمت بسیاری از رویدادهای گیمینگ شده‌اند.

صد البته که نباید جنبه اجتماعی این رویدادها را فراموش کرد. رویدادها و نمایشگاه‌های گیمینگ فرصتی برای علاقه‌مندان کازپلی فراهم می‌آورد تا با دست‌اندرکاران این حوزه دیدار کنند، تجربیات مشترک خود را به اشتراک بگذارند و نکات مهم برای خلق بهترین لباس و گریم را یاد بگیرند. بسیاری از کازپلیرها به صورت گروهی در رویدادها شرکت می‌کنند. آن‌ها از طریق این گردهمایی‌ها تمام شخصیت‌های یک بازی، فیلم یا سریال را کنار هم جمع می‌کنند. این امر حس غیرقابل وصفی از یک جامعه را ایجاد می‌کند.

برای بسیاری از هنرمندان کازپلی، این رویدادها نوعی فرار از روزمرگی کسل کننده به شمار می‌رود. آن‌ها با اشتیاق لباس خود را طراحی و صورت خود را گریم می‌کنند تا واقعا احساس کنند برای مدتی در این دنیا نیستند.

کازپلی در عصر دیجیتال

در دورانی که استفاده از اینستاگرام، تیک‌تاک و یوتیوب، رایج است؛ کازپلی فراتر از رویدادها و نمایشگاه‌ها رفته و به یک عرصه بزرگ برای نمایش دیجیتال تبدیل شده است. ظهور شبکه‌های اجتماعی کازپلی را به یک جامعه جهانی و تعاملی تبدیل کرده است که در آن طرفداران، خالقان و مشاهیر می‌توانند به شکلی بی‌سابقه با هم در ارتباط باشند. حالا دیگر نیازی نیست که برای به نمایش گذاشتن هنر خود حتماً در یک رویداد حضور داشته باشید، تنها با یک گوشی هوشمند، یک اتاق با نور مناسب و کمی خلاقیت می‌توانید کاری کنید تا دنیا شما را ببیند.

شبکه‌های اجتماعی به کازپلیرها این امکان را داده‌‌اند تا وارد عرصه جدیدی شوند. برای مثال، در اینستاگرام کازپلیرها توانسته‌اند دنبال‌کنندگان زیادی جمع کنند و برخی از ماهرترین و خلاق‌ترین افراد این عرصه، میلیون‌ها دنبال‌کننده دارند. دیگر فقط لباس نیست که اهمیت دارد؛ بلکه داستان‌ سرایی، عکاسی و نمایش خود به عنوان یک شخصیت به جذاب‌ترین شکل ممکن اهمیت پیدا کرده است. بسیاری از کازپلیرها از هشتگ‌هایی مانند #cosplay# ،cosplayer و #cosplaycommunity استفاده می‌کنند تا با دیگران ارتباط برقرار کنند و دیده شوند. این جامعه دیجیتال باعث ایجاد یک زیرفرهنگ تمام‌عیار از سازندگان محتوا شده است که کازپلی را با بازی‌های ویدیویی و سبک زندگی ترکیب می‌کنند، که مرزهای میان کازپلی و فرهنگ اصلی سرگرمی را بیش از پیش باریک می‌کند.

یوتیوب و تیک‌تاک را می‌توان پلتفرم‌های اصلی کازپلیرها و طرفدارن آن دانست. کازپلیرها از ساخت لباس‌ها در پشت‌صحنه گرفته تا ویدیوهای اجرایی خود را به نمایش می‌گذارند. بسیاری از کازپلیرها ویدیوهای خلاقانه‌ می‌سازند که در آن‌ها از روتین روزانه خود تا تبدیل شدن به شخصیت مورد نظر را نشان می‌دهند، که اغلب با موسیقی دراماتیک یا افکت‌های ویژه همراه است. این ویدیوها میلیون‌ها بازدید جذب می‌کنند و الهام بخش طرفداران و علاقه‌مندان هستند.

شبکه‌های اجتماعی کازپلی را بیشتر فراگیر کرده‌اند. افراد از تمامی زمینه‌ها، انواع فرم بدن و جنسیت، توانسته‌اند جایگاه خود را در جامعه کازپلی پیدا کنند. این موضوع باعث شکوفایی و تنوع کازپلی شده است. طرفداران شخصیت‌ها را به روش‌های جدیدی تجسم و ترسیم می‌کنند، هنجارهای سنتی را می‌شکنند و تفسیرهای خود را پرورش می‌دهند.

چشم‌انداز آینده کازپلی

با پیشرفت فناوری و رشد روزافزون صنعت بازی‌، آینده کازپلی روشن‌تر و هیجان‌انگیزتر از همیشه به نظر می‌رسد. با ظهور واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و حتی شخصیت‌های خلق شده توسط هوش مصنوعی، کازپلیرها در حال یافتن راه‌های نوینی برای ترکیب مهارت‌های فیزیکی با جادوی دیجیتال هستند. تصور کنید کازپلی‌هایی را که با نورهای LED، تغییردهنده‌های صدا یا افکت‌های واقعیت افزوده ترکیب می‌شوند.

تعداد بیشتری از کازپلیرها از چاپ سه‌بعدی، پارچه‌های هوشمند و الکترونیک در لباس‌های خود استفاده می‌کنند تا لباسی خاص بسازند که نور می‌تابانند یا واکنش‌های خاصی را نشان می‌دهند. مرز میان کازپلی و طراحی حرفه‌ای لباس، هر سال باریک‌ و باریک‌تر می‌شود. برخی طرفداران حتی سرگرمی کازپلی خود را به حرفه‌هایی در طراحی بازی، مدلینگ یا فیلم‌سازی تبدیل کرده‌اند. از بسیاری جهات، کازپلی به سکویی برای ورود به صنایع خلاقانه تبدیل شده است.

البته موضوع فقط تکنولوژی نیست، موضوع افراد هستند. جامعه کازپلی در حال تبدیل شدن به جامعه‌ای فراگیرتر و جهانی‌ است. تلاش‌های زیادی برای ورود به این عرصه وجود دارد. آینده کازپلی نیز بازتابی از این تغییرات است. دیگر هدف فقط تقلید دقیق از شخصیت‌ها نیست، بلکه بیان پیوند شخصی خود فرد با آن‌هاست.

با ادامه رشد کازپلی، نقش آن در فرهنگ بازی‌های ویدیویی نیز تأثیرگذارتر می‌شود. توسعه‌دهندگان اکنون اهمیت کازپلی و آثار طرفداران را در تبلیغ بازی‌های خود درک می‌کنند. برخی استودیوها شخصیت‌های بازی خود را با در نظر گرفتن اینکه آیا کازپلیرها به راحتی می‌توانند لباس آن را طراحی کنند می‌سازند. برخی دیگر به‌طور فعال با کازپلیرها تعامل می‌کنند، طرح‌های مفهومی را به اشتراک می‌گذارند یا حتی از آن‌ها می‌خواهد که بازی جدیدشان را معرفی کنند یا به نمایندگی از آن‌ها، در رویدادها حضور داشته باشند.

در کل، کازپلی دیگر یک سرگرمی حاشیه‌ای نیست. بلکه شکلی زنده و در حال تحول و رشد از ارائه خلاقانه است که نوآوری صنعت بازی را منعکس می‌کند. اگر دهه‌های گذشته معیار در نظر بگیریم، فصل بعدی داستان کازپلی قرار است حماسی باشد.

در ایران اوضاع چطور است؟

از دوران همه‌گیری کرونا فعالیت کازپلیرهای ایرانی بیشتر شد، به طوری شاید شما هم در فضای مجازی تصاویر یا ویدیوهایی از آن‌ها دیده باشید. فعالیت کازپلیرهای ایرانی تقریبا فقط در فضای مجازی است. حدود ۲ سال پیش دو کازپلیر در قامت شخصیت محبوب سری Call of Duty یعنی گوست در اختتامیه جشنواره بازی‌های رایانه‌ای فجر حاضر شدند. متاسفانه رویداد یا جشنواره خاصی مختص یا مرتبط با کازپلی در کشور ما وجود ندارد، بجز جشنواره سالانه بازی‌های رایانه‌ای فجر. در کل ما شاهد فعالیت پراکنده کازپلیرها در کشور هستیم.

نتیجه‌گیری، هنری فراتر از لباس‌ و گیریم

از مهمانی‌های بالماسکه باشکوه در گذشته تا عصر دیجیتال، رویدادها و شبکه‌های اجتماعی امروز، کازپلی به شکلی قدرتمند رشد و تحول داشته و امروز به یک هنر تبدیل شده است. کازپلی دیگر فقط لباس و گیریم نیست. بلکه درباره تبدیل شدن به بخشی از داستان‌هایی‌ است که دوستشان داریم، ارتباط با افرادی که اشتیاقی مشابه دارند، و جان بخشیدن به تصورات گیمینگ با خلاقانه‌ترین روش‌های ممکن است.